 |
Тірі балықты көлікпен тасымалдау
|
|
|
|
Тірі балық ты кө лікпен тасымалдау
Балық ты кө лікпен тасу. Балық ты аулау орнынан ө ң деу ө ндірісіне темір жол қ атынасы болмағ ан жағ дайда, су қ ойма арасында балық тасуғ а кө ліктерді пайдаланады, яғ ни автомашиналарды. Машина цистернасында оттегі молайтатын аппарат жұ мыс істейді. Бұ л автомашинамен балық, шабақ ты ұ зақ жолғ а тасуғ а да болады. Цистернағ а ірі балық тан 350 – 400, шабақ тан 30-40 мың бас салынады. Алыс жолдарда цистернадағ ы балық тардың суын жергілікті жердің суын алдымен зерттеп барып, жаң а сумен ауыстырады. Ал жергілікті жердің суының сапасы тө мен болса, суды тө кпей оттегін молайту жағ ын қ арастырады.
Транспортпен тасығ анда балық тың бір қ атары ө леді, сондық тан ө ліктермен су ластанбау ү шін оны қ атырады, немесе суды тазартып ауыстырып тұ рады. Тасымалдаудың мақ саты: уақ ыты - 3 тә улік, тиеу мен алып тү сіруді есептегенде. Бұ дан ұ зақ тасығ анды балық тың салмағ ының жә не майының тө мендеуіне ә келеді.
Сонымен бірге, автокө лікпен 100-150 км ара-қ ашық тық та тасымалдайды. Мұ нда борттық машиналарды қ олданады, онда сыйымдылығ ы 800-1600 кг тауарлық балық сиятын цистерналар орналасқ ан. Арнайы ә уе қ ондырғ ылармен жабдық талғ ан автокө ліктерді де қ олданады. Мұ ндай автокө ліктің кө лемі 3м, ал оғ ан 1, 6 т тұ қ ыларды тасымалдауғ а мү мкіндік береді.
Тірі балық ты су жолдарымен тасымалдау
Су жолдарымен тасу. Тірі балық ты кө лде, ө зенде прорез қ айық тармен де тасиды. Бұ л ә дісті пайдалану балық ө ндірісіне тиімді жә не шығ ын да аз кетеді.
|
|
|
Су жолдарында балық тарды, тірі балық ты баржаларда изотермиялық кемелерде тасымалдайды. Прорездерде орта есеппен 10 м3 суғ а 1т балық сыяды (1: 10) суық суда жү ру тығ ыздығ ы артып, жылы суда азаяды. Бұ л кеменің қ озғ алыс жылдамдығ ы 3-4 км/сағ, жоғ ары жылдамдық та балық ты тасымалда- ғ анда балық су ағ ысы ә серінен жарақ аттанады. Прорездерге балық ты тиеу нормасы су температурасына жә не балық тың тү ріне байланысты.
Кесте 2. 2 - Прорездерге балық ты тиеу нормасы
| Балық тү рі | Су температурасы, º C | ||
| 18-24 | 12-18 | 0 - 10 | |
| Табан | |||
| Сазан | |||
| Жайын | |||
| Кө ксерке | |||
Тірі балық баржалары ұ зындығ ы бойынша (ұ зындығ ы - 60м) прорездерден асып тү седі. Баржаның ортасында су кірмейтін камералар орналасқ ан, олар баржаларды жү здіреді, ал олардың ортасында тірі балық қ а арналғ ан садкалар орналасқ ан. Садкалардың сыйымдылығ ы 100м3, 20 т балық ты орналастыруғ а болады. Баржаларды буксирмен тартады.
Изотермиялық тірі балық ты кемелерде 30т балық ты тиеуге болады. Ә р 1м3 суғ а балық тү ріне байланысты: 30-40кг (ақ саха, бахтах), 140-160кг (сазан, мө ң ке, тұ қ ы, оң ғ ақ ) балық тарын тиейді.
Тірі балық ты темір жолмен тасымалдау
Темір жолмен тасымалдау. Балық ты алыс жолғ а тасымалдау да темір жол пайдаланылады. Вагонмен балық тасудың ү ш тү рі болады: жабық вагонмен, ү стіне бө шке не брезент, чан орнатылғ ан вагондармен жә не 50 тонналық корпусты тірі балық тасуғ а арналғ ан вагондар.
Бұ л кө лік арнайы электростанциялы вагондармен жабдық талғ ан. Мұ нда желдеткішпен, носопен, жарық тандырғ ыштармен қ амтылғ ан. Вагонда сыйымдылығ ы 1303 м3 жә не 17, 2 м3 болатын суғ а арналғ ан екі резервуар бар. Осындай вагондарда 8 тоннағ а дейінгі балық тарды тасымалдауғ а болады (2. 3 – кесте).
|
|
|
Кесте 2. 3 - Тірі балық тарды вагонғ а тиеу нормасы, тонна
| Балық тү рі | Судың температурасы, º C | ||||
| 0-2 | 2-5 | 5-10 | 10-15 | 15-20 | |
| Тұ қ ы | |||||
| Оң ғ ақ, мө ң ке, жылан балық | 12, 5 | 11, 25 | 7, 5 | ||
| шортан | 8, 1 | 7, 2 | 5, 4 | 3, 6 | |
| Бекіре, тоқ ыр | 7, 2 | 6, 4 | 4, 8 | 3, 2 | |
| Табан | 7, 2 | 6, 5 | 5, 8 | 4, 3 | 2, 9 |
| Кө ксерке | 5, 7 | 5, 1 | 4, 6 | 3, 4 | 2, 3 |
| Бахтах, ақ саха | 3, 5 | 3, 2 | 2, 8 | 2, 1 | 1, 4 |
Вагонғ а балық тарды тиеу нормасы балық тың тү ріне жә не судың температурасына байланысты.
Вагонның ішкі екі қ абырғ асына таяп, есіктен тө ріне дейін балық салатын, 15 текшеметр су сиятын ағ аш немесе темір бассейін орнатылады. Ескірген не болмаса ластанып кеткен суды ағ ызу ү шін оның торлы шү мегі болады.
Балық таситын арнаулы вагон ішінде мұ з салатын жә шіктер жоқ. Сондық тан мұ зды кесек-кесек етіп брезентті чанның тө менгі жә не сыртқ ы жағ ына қ алап қ ояды. Мұ ндада мұ з ә серімен салқ ындайды, осыныың нә тижесінде оттегі жеткілікті болады.
Вагон тоқ тағ анда судағ ы оттегі азаяды. Мұ ндай жағ дайда тездеп қ олдан оттегін молайту ә дісі қ олданылады. Станцияларда ұ зақ кідіретіндей жағ дай болса, бос тұ рғ ан паровозбен балық тиелген вагонын ә рі бері жү ргізіп, суды шайқ ап, салқ ындатып, оттегін молайтып отырады. Темір жол бойындағ ы ереже бойынша тірі балық тасуғ а вагон бір сағ ат ішінде дайын болып, жү ретін поезғ а тіркелуге тиіс. Егер бұ л уақ ыт ішінде ү лгермесе келесі поезғ а дейін балық тар шығ ынғ а ұ шырауы мү мкін.
Вагондағ ы ыдыстарғ а балық бір мө лшерде салынады. Балық белгілі су қ оймасына жеткенше алып бара жатқ ан адам жауапты болады. Станцияларда жарты сағ аттан артық тоқ тайтын болса, суда оттегін молайту ә дісін қ олдану керек. Ә рбір вагонда насос болады, онымен суды бір ыдыстан екінші ыдысқ а араластырып салқ ындатып отырғ ан дұ рыс. Егер жол жү ру бір тә уліктен асса, онда суды тазартып, таза сапалы су қ ұ йады.
|
|
|
Балық ты ұ шақ пен тасымалдау
Балық ты сусыз тасу. Балық ты сусыз ұ шақ пен де тасуғ а болады. Ұ шақ та, тікұ шақ та, тұ қ ымданғ ан уылдырық пен дамуының ә ртү рлі стадиясындағ ы жас балық тарды полиэтилен жә не хлорвинильді пакетке (сыйымдылығ ы 6-10л) салып тасымалдайды. Тірі балық ты тасымалдағ анда керек су мө лшері, балық тың жарты массасынан аз болмау керек. Бұ л жағ дай балық ты тасымалдауды қ ымбатқ а тү сіріп, тірі балық тың сұ раныс бағ асын арттырады. Сондық тан да тірі балық тарды сусыз ұ шақ тарда, тік ұ шақ тарда тасымалдау кө зделіп отыр. Ө німнің тауарлық тү рін сақ тап қ алу ү шін, анестезия (наркоз), антибиотик, тө мен температураны қ олданады.
Анестезия (наркоз) қ олданғ анда балық тардың есі танады, осы жағ дайда балық тың ө міршең дігі тө мендейді. Ірі балық тарды наркоз қ олданып тасымалдау қ алыпты болып табылады. Ол балық тарды тиеу барысында олардың жарақ аттануын азайтады.
Қ азіргі таң да гидробионттарды тасымалдаудың жаң а тү рі пайда болды. Ол – қ айта суыту жағ дайында қ алыптастырады, сусыз - 1 - (-3) º C температурада тез қ атырып, тұ рақ ты қ айта суытуғ а жеткізіп, тасымалдайды.
Тірі балық ты ылғ алды атмосферада тасымалдау перспиктиалы болып отыр. Бірақ та, кең қ олданысқ а ие болғ ан жоқ.
Сусыз тасығ анда жең іл жаң а жә шіктерді пайдаланады. Бұ лардың ішіне суланғ ан бірнеше қ абат бө здер тө сейді де балық ты бө лек-бө лек салады. Балық сулы салқ ын матада бос жатады. Сондық тан бұ ғ ан оттегі жеткілікті болады. Іс жү зінде бұ л ә діс қ олайлы. Бір жастағ ы балық +19°С-тық температурада тө рт сағ ат бойы жол жү руге шыдайды. Мұ нда ү здіксіз бақ ылау жұ мысын кү шейтіп, матаның салқ ындығ ын молайтып отыру қ ажет.
|
|
|
Ұ шақ пен ірі балық тарды тасымалдағ анда мата, брезенттен жасалғ ан ұ я сияқ ты арнаулы ыдыстары бар тақ тай жә шік қ олданылады. Бұ ғ ан балық тарды бө лек бө лек айқ астырып салады. Мұ ндай жә шіктегі балық салмағ ы 25 кг-нан аспайды. Ұ шақ пен тасығ ан балық су қ оймаларына тірі келуі ү шін балық ты дер кезінде дайындап, уақ ытымен ұ шақ қ а тиеп жіберу керек. Ауру, ә лсіз балық тарды сусыз, ұ шақ пен тасуғ а болмайды.
Тасылатын балық тар су қ оймаларынан 5-6 сағ ат бұ рын ауланып арнаулы таза суларда ұ сталады.
Ұ шақ пен тасылғ ан балық ү шін ауа температурасы 15°С тан жоғ ары болмауы керек. Кү н жылы уақ ыттарда балық ты таң ертең сағ ат ү ш пен сегіздің арасында тасығ ан жө н, немесе кешкі сағ ат алтыда тасуғ а болады. Жол ұ зақ болып ұ шақ 1, 5 сағ аттан артық ұ шатын болса, онда балық ты таң ертең гі салқ ынмен тасу керек.
Кесте 2. 4 -Ұ шақ қ а тү рлі жастағ ы балық ты сусыз тасымалдау ұ зақ тығ ы, сағ ат
| Балық тардың жас мө лшері | Ауа температурасы, °С | |||||
| кө ктемде | кү зде | |||||
| 1-5˚ | 5-10˚ | 10-15˚ | 1-5˚ | 5-10˚ | 10-15˚ | |
| Бір жасқ а толмағ ан балық | - | - | - | 2, 5 | 2, 0 | 1, 5 |
| Бір жастағ ы балық | 2, 0 | 1, 5 | 1, 0 | - | - | - |
| Ересек балық | 2, 5 | 2, 0 | 1, 5 | 3, 0 | 2, 0 | 1, 5 |
| Тұ қ ымдық ересек балық | 3, 0 | 2, 5 | 1, 5 | 4, 0 | 3, 0 | 2, 0 |
Ұ шақ қ а тірі балық ты 15-20 минут ішінде тиеп жіберу ү шін ұ шақ қ онатын алаң да барлық керекті саймандар мен материалдар дайын тұ руғ а тиіс. Алаң да мынадай заттар болуы керек: таза су мен бө шке немесе брезентті чандар, таза мұ з, тазалығ ы ә бден тексерілген ыдыстар, торлы бө здер (ақ мата), балық астына тө сейтін 8-10 қ абаттап тіккен мата, ыдыс ү стіне жабатын брезенттер. Бұ ларды байлайтын жіптер, 1-2 зембіл, шеге, балта, балғ а, шелек, сү згі, қ ысқ аш жә не т. б.
Балық ты ұ шақ қ а ұ шуғ а дайын болғ ан кезде ғ ана тиейді. Ө зі ө скен бө геттен алынғ ан температурасы 2°С-тан тө мен суды бө шкеге қ ұ йып, ұ шақ қ а тиегенше балық ты осында сақ тайды.
|
|
|
Ұ шақ қ а тиеп болғ ан соң, жә шіктерге мұ здай суды ә бден сің гізіп, дымқ ылдайды. Бұ ндан кейін жә шіктің астына тор бө здан жасалғ ан сулы тө сеніш салып, олардың нө мірлерін тексереді.
|
|
|
