 |
16 бөлім, бҮйрек аурулары
|
|
|
|
16 бө лім, БҮ ЙРЕК АУРУЛАРЫ
Бү йрек аурулары адамда ең жиі кездесетін аурулар қ атарына жатады. Медицинаның бү йрек ауруларын зерттейтін саласын нефрология деп атайды. Бү йректердің организм ү шін маң ызы ө те зор, Олар: біріншіден, азот зат алмасуының ең соң гы ө німдерін бө ліп шығ арушы негізгі агзалар болып есептеледі, екіншіден, ішкі орта тү рақ тылыгын, ә сіресе қ ышқ ылды-сілтілі тепе-тең цікті реттеуге тікелей қ атынасады; ү шіншіден бү йрек шумақ тарында (юксто-
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
16 бө лім. Буйрек аурулары
гломерулалы аппараттарында) қ ан қ ысымын реттейтін ренин бө ліп шығ арылады.
Бү йректер патологиясын тү сіну ү шін олардың қ алыпты қ ү ры-лысына байланысты кейбір анатомиялық жө не гистологиялық мә ліметтерді еске тү сіру қ ажет. Бү йректердің массасы 260-280 г (ә йел-дерде 25 грамғ а кем), оның негізгі қ ү рылымдық бірлігі нефрон болып саналады, олардың саны эр бү йректе 1 миллионғ а жетеді. Нефрон бү йрек шумақ шаларьшан басталады. Осы жердегі капиллярлардан тә улігіне 1500 л қ ан ө тіп, 150 л алғ ашқ ы несеп пайда болады. Ол бү йрек ө зекшелерінде қ айта сорыльш 1, 5 л сонғ ы несеп тү зіледі.
Қ ан мен несеп арасың да, электронды микроскоппен жақ сы кө рінетін, шумақ ша сү згісі (фильтр) орналасқ ан. Ол ү ш қ абаттан тү рады: 1) ішкі - эндотелий қ абаты; 2) ортада - негізігі мембрана; 3) оның сыртында - эпителий қ абаты.
Капиллярлар эндотелиінің кө лденең і 50-100 нм тесіктері (фенестрлері) болады, олар ә рдайым ашық. Ал эпителий қ абаты-ның жасушаларын подоцит немесе эпицшп деп атайды. Электронды микроскопта олардың " ү зын ө сің ділерден" - трабекулалардан жө не олардан тарайтын " қ ысқ а ө сінділерден" - педикулалардан тү зілгенін кө реміз. Подоциттер бү йрек капиллярларьш жан-жақ тан орап алып ө зінің " аяқ шалары" арқ ылы оның ү стінен кө теріліп тү рады. Бү йрек шумағ ының негізгі мембранасы кү рделі қ ү рылысқ а ие. Ол эндотелий жә не эпителий мембраналарының қ осылуынан пайда болады. Бү л мембрана негізінен белоктар мен глюкозамингликандардан тү зілген. Осы жердің болмашы зақ ымдануьшьщ ө зі несеп бө лініп шығ уын шү ғ ыл ө згертеді. Демек, алғ ашқ ы несептің мө лшері, ә сіресе оның қ ү рамы, негізгі мембрананың қ ызметімен анық талады.
|
|
|
Кейбір жерлерде осы екі мембрана бір-бірінен алшақ тап ара-сьшда мезангиум деп аталатын кең істік пайда болады. Осы жерде аралық зат жә не мезангий жасушалары орналасақ ан, оларды ушінші жасуша деп те атайды. Бү л жасушалар фагоцитоз қ ызметін атқ арып шө гіп қ алғ ан иммунды кешендерді ыдыратады. Олардың IV типтегі коллаген талшық тарын (ламинил) амилоидты синтездеуге де қ аты-насатьшы анық талғ ан. Сонымен қ атар, мезангий жасушаларьщда ангиотензин II, атриопептид жә не вазопрессинмен ә серлесетін рецептор болады. Мезангий жасушаларының қ ысқ аруы нә тижесінде капиллярлар тарылып, фильтрация кө лемі азаяды.
Буйрек ауруларының турлері. 1827 жылы Р. Брайт дененің жал-пы ісуімен, альбуминурия, гематурия жә не жү рек гипертрофия-сымен сипатталатын сырқ аттар тобының бү йрек патодогиясымен байланысты екенін алғ ашқ ы рет кө рсетіп берген болатын. Сол кезден бастап бү йрек ауруларын Брайт сырқ аты деп атап кеткен.
|
|
|
XX ғ асырдың басың да (1914) Ф. Фольгард жә не КТ. Фар (бірі клиницист, бірі патологоанатом) бү йрек сырқ атгарьш ү ш топқ а бө луді ү сынғ ан: 1) нефритгер, 2) нефроздар жә не 3) нефросклероздар. 1960 жылдардан бастап кө птеген клиникалық, иммунологиялық, ә сіресе электронды микроскопиялық зерттеулер нә тижесінде нефроздың жеке сьфқ ат емес, бү йрек шумақ шаларындағ ы ө згерістермен байланысты патология екең дігі анық талды. 1980 жылдардан кейін бү йрек аурула-рьш екі топқ а бө ліп қ арастыратын болды: 1) гломерулопатиялар жө не 2) тубулопатиялар. Гломерулопатиялар деп бү йрек шумақ шаларында болатын ө згерістерді тү сінсек, тубулопатияларда негізгі ө згерістер бү йрек ө зекшелерінде табылады.
Қ азіргі танда, бү йрек патологиясында бү йректің барлық қ ү ры-лымдық компоненттері қ атысатындығ ы белгілі болды. Сондық тан бү йрек ауруларын ү ш ү лкен топқ а бө ліп қ арайды: 1) бү йрек шу-мақ тарының аурулары (гломерулалық аурулар); 2) тубулоинтер-стициалдық нефриттер; 3) бү йрек қ антамырларының аурулары (біріншілік нефросклероздар).
Гломерулалық аурулар негізінен бү йрек шумақ тарының пато-логиясы.
Тубулоинтерстициалдық нефриттерде қ абыну ү рдісі аралық тінде дамып, оғ ан бү йрек ө зекшелерінің немесе бү йрек тү бегі мен тостағ аншаларының патологиясы қ осылады.
Біріншілік нефросклероздар бү йрек артерияларының гиалино-зы, склерозы, фибриноидтық некрозы, тромбозы нә тижесінде да-миды. Бү йрек артериясының атеросклерозғ а немесе фибромуску-лярлық дисплазиясына байланысты тарылып қ алуын да бү йрек қ ан тамырларының патологиясына жатқ ызады.
Дегенмен де, бү йректің барлық қ ү рылымдық компоненттері бір-бірімен тығ ыз байланысты. Осы қ ү рылымдарда дамығ ан мор-фологиялық ө згерістер бір-біріне тікелей эсер етеді. Сондық тан, созылмалы гломерулонефрит бү йректің себебі белгілі, себебі белгісіз барлық патологияларының нә тижесі болып саналады.
|
|
|
Этиологиясы бойынша бү йрек ауруларын: туа пайда болғ ан (даму ақ аулары, гендік патология) жә не жү рі пайда болғ ан деп екі топқ а бө леді (туа пайда болғ ан бү йрек ауруларын эмбриопатия-ларда қ араң ыз). Жү ре пайда болган бү йрек ауруларының себептеріне: ә ртү рлі инфекциялар, аутоиммуң дық ү рдістер, хими-ялық, физикалық, токсиндік ә серлер, кейбір ағ залар аурулары жатады. Сонымен қ атар бү йрек аурулары кө птеген эндокриндік, аутоиммундық, метаболизмдік сырқ аттарда екіншілік патология ретінде де дамуы мү мкін.
Бү лардан басқ а буйрек mac ауруы жә не ісіктер болады.
|
|
|
