 |
Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия
|
|
|
|
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
Фиброзды ошақ ты туберкулез капсуласымен қ оршалғ ан ошақ -ты туберкулездің қ айта қ озуы нә тижесінде ө рістейді. Осығ ан бай-ланысты экссудация қ ү былысы кү шейіп казеозды некроз ощағ ы пайда болады. Ол лимфа жолдары арқ ылы немесе тікелей тө ң ерегіне жайыла бастайды. Бірақ қ абыну ө кпенің 1-2 сегменттерінің шека-расынан шығ ып кетпейді. Продуктивті реакция басым болғ анда осы ошақ тардың айналасында тағ ы да капсула тү зіліп, оларғ а Са тү здары шө гіп қ алады, дегенмен де қ абыну ошағ ы ө з белсенділігін кө пке дейін жоймайды.
Инфилыпративті (сің бе тә різді) туберкулез ошақ ты туберкулездің ә рі қ арай даму кезең і болып есептеледі. Оның ерекшелігі ошақ тарының айналасында арнайы емес экссудативті қ абыну ү рдісінің басым болуы. Қ абыну 1-2 сегменттің шекарасы-нан шығ ып кейде ө кпенің бү тін бір бө лігін басып алады. Бү ндай инфильтрат ошағ ын Асманн-Редекер ошағ ы деп атайды. Экссудация ү рдісі кері дамығ анда ө кпеде бірнеше казеозды ошақ тар кө рінеді, кейінірек олар ә ктеніп жә не капсуламен қ оршалып фиб-розды-ошақ ты туберкулезге айналып қ алады.
Туберкулема ірі, кө лденең і 2-5 см, жү қ а капсуламен оралғ ан, казеозды туберкулез ошақ тары. Ол негізінен инфильтративті ту-беркулезден кейін дамитын процесс. Кейде туберкулема, кө лемі ө те ү лкен алғ ашқ ы туберкулез ошағ ының орнында немесе бірнеше туберкулез ошақ тарының бір-біріне қ осылып кейін капсуламен оралып қ алуы нә тижесінде де пайда болады. Туберкулеманың тү зілуі, яғ ни ірі казеозды-некрозды ошақ тың шекаралануы жә не капсуламен оралуы, туберкулез ү рдісінің басылғ анынан хабар береді. Кейде туберкулема ә ктеніп қ алың капсуламен қ оршалып ү зақ мерзімге дейін ө з белсенділігін кө рсетпейді. Сирек жағ дайларда казеозды массалар бү тіндей жойылып орнында тек дә некер тінді қ апшық (капсула) қ алады. Ең қ ауіпті жағ дай осы ү рдістің қ айта-дан қ озып ө кпеге таралуы нә тижесінде туады.
|
|
|
Казеозды пневмония деп қ абыну ошағ ында некроз ү рдісінің басым болуына байланысты туберкулездің ө кпе сегменттерін, тіпті бү тіндей бір бө лігін, басып алуын айтады. Казеозды пневмонияны туберкулездің жеке бір тү рі деп қ арамаса да болады, себебі ол туберкулездің кез келген тү рінен кейін дами алады.
Жедел каверналы туберкулез инфильтративті туберкулезден кейін немесе туберкулеманың казеозды массаларының ірінді ыдырауы жә не сү йылуы нә тижесінде дамиды. Осы массалар бррнх арқ ылы бө лініп шық қ анда ө кпеде бос қ уыстар пайда болады. Жедел ка-верналар ө кпенің 1-2 сегменттерінде жиірек кездеседі. Оның ішкі қ абаты казеозды заттардан, ал сыртқ ы қ абаты тығ ыздалғ ан ө кпе
тінінен тү зілген. Каверналардың дамуы туберкулездің бронх арқ -' ылы екі ө кпеге де тез тарап кетуіне ә келеді, сонымен қ атар бү л науқ астар айналасындағ ы адамдарғ а эпидемиялық қ ауіп тудыра-ды. Клиникада бү ны ашық туберкулезге жатқ ызады.
Фиброзды-каверналы туберкулез жедел каверналы туберкулезден соң, олардың айналасында қ атгы (фиброзды) капсула пайда болуына байланысты дамиды (181-сурет). Бү л кезде кавернаньщ қ абырғ асы ү ш қ абаттан тү рады. Оның ішкі қ абаты казеозды затгардан тү рады, ортаң еы қ абатын туберкулезге тә н грануляциялы тін қ ү райды, ал сыртқ ы, кавернаны айналадағ ы ө кпе тінінен шекаралып тү ратын, қ абаты дә некер тіннен тү зілген. Ү лкендігі бойынша майда (кө лденең і 2 см-ге дейін), орташа (2 см-ден 7 см-ге дейін) жә не алып (7 см-ден ү лкен) каверналарды ажыратады. Қ азіргі кезенде фиброзды-каверналы туберкулез арнайы прозектуралар материалының 89% қ ү райды. Ә детте каверна бір ө кпеде пайда болып, кейін туберкулездің екінші ө кпеге тү суіне немесе бронхтарда, кең ірдекте, кө мейде, ішекте туберкулез дамуына ә келеді (ө зекішілік таралу).
|
|
|
Циррозды туберкулез каверналы туберкулезден кейін, ө кпеде склероз ү рдісі басым болганда дамиды. Склерозга байланысты ө кпе
34 — 437
530 Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
20 бө лім. Жуқ палы аурулар
ө з формасын жоғ алтып, плеврамен ө кпе арасында фиброзды жа-быспалар пайда болады, пневмосклероз, бронхоэктаз, эмфизема ү рдістері пайда болады.
Плевра туберкулез туберкулездің кез келген тү рінде дамуы мү мкін.
Туберкулездің асқ ыну турлері. Алғ ашқ ы туберкулездің асқ ыну тү рлері дегенде ә детте туберкулездің басқ а ағ азаларғ а (ми қ абық та-рында, іш пердесіне жө не т. б. ) таралуын тү сінеді. Екіншілік туберкулездегі асқ ыну кавернаның пайда болуымен байланысты. Оғ ан туберкулездің ө кпедён басқ а ағ заларғ а ө туі, кавернадан (ө кпе-ден) қ ан кету немесе каверна тесіліп кү тпеген пневмо- немесе пиоп-невмоторакстың дамуы жатады. Туберкулезбен ү зақ ауырғ анау на-уқ астарда ө кпелік журек немесе жалпы амылоидоз даму мү мкіншілігі де кө бейеді. Кө бінесе амилоидоз бү йректерде дамып, кейде ол уре-мияғ а соқ тырады. Ауру елімі жоғ арьща айтылғ ан асқ ыну тү рлерімен немесе ө кпеге операция жасағ аннан кейін асқ ынулардан болады.
Туберкулез патоморфозы. Ө ткен ғ асырдың аяғ ында Ресейде туберкулезді " ақ оба" деп атағ ан, себебі ол кезде ү ш адамның біреуі туберкулезден ө летін. 1980-жылдары КСРО-да туберкулез ересек адамдардьщ ө лімінің себебі ретінде 9-11 орынғ а ығ ысты, ал бала-ларда - ең соң ғ ы орында болатын. 1990-жылдары халық тың тү рмы-стық жағ дайының ө те тө мендеп кетуіне байланысты туберкулез саны Қ азақ станда кү рт ө се бастады. Қ азіргі кезде (2002-жылдан соң ) туберкулездің кері даму тенденциясы байқ алуда.
|
|
|
БКЖ егуге жө не ә леуметтік жағ дайдың жақ саруына байланысты алғ ашқ ы туберкулез ересек кісілерде де (8%) кездесе бастады. Туберкулездің ең қ ауіпті тез дамитын тү рлері (казеозды пневмония, гематогенді диссеминация, туберкулез менингиті) қ азір ө те сирек кездесетін болды. Жас балаларда туберкулездің негізгі тү рі бронхоаденит.
Туберкулезбен ауырғ ан науқ астар туберкулездің ө зінен емес, осы ауру нә тижесінде ө рістейтін, арнайы емес себептерден (ө кпелік жү рек, жалпы амилоидоз, ө кпеден қ ан кету жә не т. б. ) ө леді.
Кейде туберкулезбен ү зақ ауырғ ан адамдарда кө птеген басқ а науқ астар да дамиды. Олар (қ атерлі ісіктер, асқ азан жарасы, қ ан-тты диабет жә не т. б. ) туберкулезбен ауру кісілердің ө ліміне себеп болуы мү мкін, бү л кезде туберкулез қ осалқ ы аурулар қ атарына жатқ ызылады.
БРУЦЕЛЛЕЗ
Бруцеллез антропозооноздар қ атарына жататын жү кдалы ауру-лардың бірі. Ол негізінен жануарлар арасында кездесіп, олардан адамғ а жү ғ ады.
Этиологиясы. Бү л аурудың қ оздырушысын Д. Брюс (Bruce) 1886 жылы Мальта қ ызбасы деп аталатын аурудан ө лген солдаттың кө кбауырынан бө ліп алғ ан. Кейін осы қ оздырушылар бруцеллалар деп аталғ ан. Олардың ү ш тү рін ажыратады: 1) Brucella melitensis -қ ой-ешкі бруцеллезінің қ оздырушысы; 2) Brucella abortus bovis -ірі қ ара малдар бруцеллезін қ оздырушы; 3) Brucella abortus suis -шошқ аларды зақ ымдайтын тү рі.
|
|
|
Адамдарда негізінен бруцеллалардың бірінші тү рі кездеседі (95, 3%? ). Инфекция кө бінесе ауру малдың сү тін немесе сү т ө німдерін, етін пайдаланғ анда жү ғ ады. Мал шаруашылығ ымен ай-налысатын кісілерге, мал мамандарына бруцеллез жарақ аттанғ ан тері жә не шырышты қ абық тар арқ ылы да ө туі ық тимал. Осы ма-мандар ү шін бруцеллез кә сіптік ауру қ атарына жатьш, шопандар-дың 25-100%, ветеринария қ ызметкерлерінің 20-65% бруцеллез инфекциясы табылады.
Патогенезі. Организмге тү скен бруцеллалар аймақ тық лимфа тү йіндерінде жиналып, 5-10 кү н бойы кө бейеді. Кейін қ анғ а ө тіп (бактеремия кезең і) бауырда, кө кбауырда, жілік майында кідіріп екіншілік ошақ тарды тү зіп, сол жерден ә рі қ арай таралады. Қ анғ а тү скен бруцеллаларды нейтрофилді лейкоциттер, моноциттер жә не макрофагтар жү тып алады. Бірақ фагоцитоз ү рдісі толық болмай-ды (эндоцитобиоз) - бруцеллар айтылғ ан фагоциттер ішінде кө пке дейін тірі сақ талады, тіпті ө сіп-ө не алады.
Лейкоциттер ө лгенде бруцеллалар айналасында пайда болғ ан фагосомалар қ анғ а ө тіп инфекцияның таралып кетуіне мү мкіндік жасайды. Бруцеллезде дамитын кө птеген патологиялық қ ү былыс-тар ағ азаның бруцеллез антигендеріне қ арсы сезімталдығ ының ар-туымен жә не осығ ан байланысты аллергиялық реакциялардың пайда болуымен сипатталады. Аурудың ағ ымы да организмнің реактивтігіне тө уелді. Клиникада бруцеллездің жедел, жеделдеу жә не созылмалы тү рлерін ажыратады.
Патологиялық анатомиясы. Бруцеллездің патологиялық анато-миясьш Алматы медицина институтының патологиялық анатомия кафедрасьшьщ мең герушісі, профессор П. П. Очкур (1951) жан-жақ ты зертгеген. Бруцеллездің жедел кезең інде инфекцияньщ ағ азағ а таралып кетуіне жауап ретінде иммундық жү йенің барлық бө лімдерінде гиперплазия қ ү былысы кө рінеді. Шеткі лимфа тү йін-дері, кө кбау-ыр, бауыр ү лкейеді, қ ан тамырларының ө ткізгіштігі артады, аллер-гиялық васкулит жә не ішкі ағ залардың серозды қ абыну кө рінісі пайда болады. Паренхималы ағ заларда дистрофиялық ө згерістер дамиды.
Аурудың жеделдеу кезең інде алгашқ ы аллергиялық қ абыну продуктивті реакциямен алмасып, 3-4 айда бруцеллез гранулема-
|
|
|
