Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия

Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия

20 бө лім. Жуқ палы аурулар

саны 15-20 млн. Эр жылы туберкулезден шамамен 3 млн. адам v ө леді.

Этиологиясы. Туберкулездің жү қ палы ауру екенін бірінші per француз дө рігері Вильмен (1865 ж) анық тағ ан болатын. Ол тең із шошқ алары мен ү й қ ояндарына туберкулезден ө лген адамдардың ағ заларынан алынғ ан материалды егіп, осы жануарларда туберку-лезге тө н ө згерістер дамитындығ ьш кө рген. 1882 жылы Р. Кох науқ ас қ ақ ырығ ынан туберкулез қ оздырушыларын тапты. Микробакте-риялардың адамда, ірі қ ара малдарда, қ ү старда жө не салқ ын қ ан-дыларда туберкулез тфздыратын тү рлері бар. Адам туберкулезін осы бактериялардың бірінші жә не екінші тү рлері қ оздырады. Ин-фекцияның қ айнар кө зі науқ ас адам. Ауру негізінен тыныс жолда-ры арқ ылы да жү ғ ады. Тамақ арқ ылы да (алиментарлы) жү ғ уы мү мкін. (Мысалы ауру малдардың сү тін ішкенде немесе етін жақ -сы пісірмей жегенде). Қ азақ станның солтү стік аймақ тарында жә не Батыс Сібірде ірі қ ара мал арасында туберкулездің кең таралуына байланысты осы аурумен ауыратындардың 10-20%-на туберкулез жоғ арьща айтылғ ан алиментарлы жолмен жү ғ ады (К. М. Маскеев, 1983). Кейбір жағ дайларда кә сілке байланысты туберкулез орга-низмге жарақ аттанғ ан тері арқ ылы ө теді (мал дә рігерлерінде, ет, сү т сатушыларда). Ө тё сирек жағ дайда анадан бала жолдасы арқ ы-лы балағ а ө туі мү мкін (іштен туылғ ан туберкулез).

Патогенезі. Туберкулез патогенезі макро- жә не микро-организмнің ө зара қ арым-қ атынасына байланысты. Микробакте-рияның вируленттігінің, оның организмде кө п мө лшерде тү суінің маң ызы зор болғ анымен де организмнің иммундық жағ дайда шешуші рө лді атқ арады. Организмнің қ орғ аушы кү штерімен микроорганизмнің патогендігі арасындағ ы тепе-тендік бү зылғ ан-да ғ ана туберкулез дамиды. Кейбір жағ дайларда туберкулез микро-бактериялары жергілікті ө згерістер шақ ырмай-ақ организмге енуі мү мкін. Бү л кү йді латентті микробизм деп атайды. Клиникада ол туберкулез интоксикациясымен кө рінеді. Егер организмнің реак-тивтігі жеткілікті болса, туберкулез микробактериялары бү тіндей жойылып, ауру ө рі қ арай дамымайды. Қ орыта айтқ анда, туберку-лезде кездесетін морфологиялық ө згерістердің бө рі де иммундық жү йенің тікелей қ атысуы арқ ылы ө теді. Оның ішінде тимустың, тимусқ а тә уелді лимфоциттердің маң ызы зор. Осы тимусқ а тә уелді (жасушалы) иммунды реакция (ЖТТ), организмнің туберкулезге қ арсы кү ресінің орталыгы болып есептеледі.

Туберкулез дамуында гуморалды иммунитеттің рө лі ә лі толық анық талмағ ан. Антиденелер антигеннің тіндерге шө гіп қ алуына, осы жерде некроз ошақ тарының дамуына соқ тырады.

Антиденелердің ө те кө п тү зілуі туберкулез дамуына кері эсер етеді деген мө ліметтер бар.

Патологиялык, анатомиясы. А. И. Струков (1947) туберкулездің тө мендегі клиникалық -анатомиялық тү рлерін ажыратады: біріншілік туберкулез, гематогенді туберкулез жә не екіншілік ту­беркулез.

Біріншілік туберкулез организм туберкулез инфекциясымен алғ аш рет кездескенде пайда болады. Ә детте ол ә лсіз балаларда жә не ә ртү рлі созылмалы сырқ аттармен (қ антты диабет, алкого­лизм жө не т. б. ) ауыратын ересек кісілерде кездеседі. Балалар туберкулезі негізінен біріншілік туберкулезге жатады.

Микобактерияның организмге енген жерінде біріншілік тубер­кулез кешені дамиды. Ауру кө бінесе ауа арқ ылы жү ғ атындық тан ол негізінен ө кпеде, кейде ішекте, бадамша бездерде, ортаң ғ ы қ ү лақ та, кө здің шырьшггы қ абығ ьгнда кездеседі. -

Біріншілік туберкулез комплексі ү ш қ ү рамнан тү рады: 1. Ө кпе-дегі алғ ашқ а ошақ (алгашқ а аффект). 2. Ә кетуші лимфа тамырла-рының қ абынуы (лимфангит). 3. Аймақ тық лимфа бездерінің қ абы- нуы (лимфаденит).

Алгашқ ы аффект ө детте оң жақ ө кпенің III сегментінде, плев­ра астында пайда болады. Ө кпеге тү скен туберкулез микобактери-яларын ө уелі лейкоциттер, одан соң макрофактар обып алады (фа-гоцитоздайды). Осы жерде эпителиодты, кейін кө рядролы алып жасушалар пайда болады (51-сурет). Осылайша дамыган туберку­лез тө мпешіктерінің арасында, микобактериялар ө німдерінің улы ө серінде организмге жоғ ары сезімталдық тың жедел тү рі дамуына байланысты некроз ошагы жө не экссудативті қ абьшу пайда бола­ды. Демек, алгашқ ы аффект деп казеозды пневмония ошағ ын жә не оның айналасында дамығ ан арнайы емес қ абынуды тү сінеміз. Аль­веола қ уысың да серозды экссудат, кө шіп тү скен альвеола эпителиі кө рінеді. Қ ү рамында кү міс бар бояулармен бояғ анда (импрегна­ция) казеозды некроз ошағ ында альвеола мен қ ан тамырларының аргирофидді каркасы жақ сы анық талады, яғ ни некроз тек пнев-монияғ а байланысты экссудат арасында ғ ана болады. Осы ошақ -тың кө лемі ө ртү рлі, кейде тіпті екпенің бір бө лігін тү гелдей қ ам-тиды. Қ абьгну плеврағ а жиі ө тіп серозды-фибринозды немесе таза фибринозды плеврит дамиды, оның нә тижесінде плевра қ уысын-да жабыспалар пайда болады.

Біріншілік аффектен туберкулез лимфа жолдары арқ ылы тара-лады. Лимфа тамырларын бойлай туберкулез тө мпешіктері кө рінеді, яғ ни туберкулезді лимфангит дамиды.

Аймақ тық лимфа бездерінде алғ ашында реактивті арнайы емес

Ж. Ахметов. Патологаялық анатомия

180-сурет. Казеоздық лимфаденит

экссудативті реакция ө рістейді, олар тез арада некрозбен жө не аумақ ты казеозды лымфаденитпен алмасады (180-сурет).

Біріншілік туберкул ездің нә тижелеріне: 1) оның толық жазы­луы; 2) ә рі қ арай ө ршуі; 3) созылмалы тү р алуы кіреді. Біріншілік туберкулез кешені кө бінесе толығ ымен жазылып кетеді де оның орнында Гон ошақ тары қ алады. Осы аралық тағ ы ө згерістер: казе­озды пневмония ошағ ындағ ы экссудация ү рдісінің азайып соғ ан сә йкес некроз ошағ ының кішірейуінен басталады. Туберкулез ошағ ының айналасындағ ы жасушалы аймақ тан дә некер тінді кап­сула тү зіледі. Оның пайда болуында эпителиоидты жасушалар каты-насады. Туберкулез ошағ ы «ескіргенң сайын жасушалар саны азай­ып, дә некер тінді капсула гиалинозданады. Некроз ошақ тарын-дағ ы казеозды массағ а кальций тү здары шө гіп олар ә ктенеді (пет­рификация). Кейде метаплазия жолымен сү йекке айналады (осей-фикация). Осы ө згерістерді Тон ошақ тары деп атайды. Ал лимфа тү йіндеріндегі казеозды ошақ окпедегі ошақ қ а қ арағ анда ө рдайым кө лемді болады, сондық тан жазылуы біраз баяу ө теді жә не ө кпедегі ө згерістер толық жойылып кеткен жағ дайда да олар ө з белсенділігін жоғ алтпауы мү мкін. Лимфа тү йіндерінде ө те ә лсіреген микобак-териялар, олардың жеке бө лшектері, кейде олардың L - формалары ү зақ уақ ыт сақ талып қ алады. Олардың маң ызы мынада: біріншіден,