 |
20 бөлім. Жуқпаяы аурулар
|
|
|
|
20 бө лім. Жуқ паяы аурулар
тіршілігі сақ талғ ан микобактериялар организмде иммунитет жағ -дайын қ олдап тү рады, себебі туберкулездегі иммунитет инфекцияғ а байланысты иммунитет. Екіншіден, микобактершшар организмде бү тіндей жойылып кеткенде туберкулезбен қ айта ауру қ аупі тө неді, бү л жағ дай кә рі кісілерде кездеседі. Ү шіншіден, осы микобактериялар организм реактивтігі томендегенде туберкулездің қ айта қ озу козі болып табылады.
Организм ү шін қ олайсыз жағ дайларда біріншілік туберкулез одан ә рі қ арай дамып (ө ршіп), гематогенді, лимфогенді жә не ара-лас жолдармен тарала бастайды. Кейде туберкулез ошағ ының ө ршуі алғ ашқ ы аффектің ү лкеюіне байланысты болады. Туберкулез гематогенді жолмен жиі таралады (гематогенді генерализация), оның ерте ірі ошақ ты жә не кеш, майда ошақ ты (милиарлы) тү рлерін ажыратады. Ірі ошақ тардың ү лкендігі бү ршақ тай, олар ө кпеде, сү йектерде, мида бірлі-жарымды казеозды некроз ошақ тары тү рінде кө рінеді. Окпенің ү шында Симон ошақ тары, мидың қ абық тарын-да туберкулезді қ абыну дамиды. Милиарлы (майда ) ошақ тар ә дет-те ө кпеде кө рінеді. Лимфогенді генерализация нә тижесінде туберкулез бір лимфа тү йіндерінен екіншілеріне отеді. Ә детте туберкулез бронх-окпе лимфа тү йіндерінен басталып мойынның немесе қ ү рсақ тың лимфа тү йіндеріне таралады. Лимфа тү йіндерінде казеозды некроз дамып, айналадағ ы тіндерді, қ ан тамырларын, кең ірдек, кейде ө ң еш қ абыргасын бү зып, тесіп жібереді. Кө бінесе туберкулез бронхқ а жақ ын бездерде бронхоаденит тү рінде кө рінеді.
|
|
|
Алгашқ ы аффекттің ө суі экссудативті реакцияның басымды-лығ ына байланысты. Осы аймақ казеозды некрозга ү шырап алғ а-шқ ы аффектің колемі ү лгаады, кейде окпенің бү тін бір болігін алады. Некрозды заттар бронхтан бө лініп шық қ анда алғ ашқ а каверна (қ уыс) пайда болады.
Аралас генерализация деп туберкулездің бір мезгілде бірнеше жолдармен таралуын айтады.
Туберкулездің созылмалы тү ріне науқ ас кейде сауығ ып, кейде қ айтадан ауырып отырады. Ә ртү рлі лимфа бездерінде, тү рлі мор-фологиялық озгерістер кө рінеді: біреулерінде петрификация қ ү бы-лысы басым болса, екіншілерінде некроз ошақ тары табылады.
Гемапгогендік туберкулез біріншілік туберкулезден кейін дами-тын қ ү былыс. Туберкулез организмде гематогенді, лимфогенді немесе бронхогенді жолдармен тарайды. Сондық тан клиницистер, кейбір морфологтар туберкулездің бү л тү рі кобінесе лимфа тү йіндеріндегі тіршілігін толық жоймаган микобактериялар есебінен дамиды, деп есептейді, бірақ генерализация ү рдісі олардың қ анғ а отуіне (бактериямен) байланысты. А. И. Струковтың жіктеуі бой-
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
20 бө лім. Жү қ палы аурулар
ыніла гематогендік туберкулездің: 1) генерализацияланғ ан: 2) ө кпе зақ ымдануының басымдығ ымен жә не 3) ө кпеден тыс ағ залардың зақ ымдануымен сипатталатын тү рлерін ажыратады.
Клиникада гематогенді туберкулездің генерализацияланган турі аса ауыр, сепсис тү рінде ө теді. Бү л кезде ә ртү рлі ағ заларда ө те майда некрозданғ ан тө мпешіктер, тары ү лкендігіндей (милиарлы) немесе ірі ошақ ты (кө лденең і 1 см-ден ү лкен) туберкулездер кө рінеді.
|
|
|
Ө кпедегі ө згерістер жедел немесе созылмалы милиарлы туберкулез тү рінде, кейде ірі ошақ ты туберкулез тү рінде ө теді. Туберкулез ошақ тарында продуктивті реакция басым болып, олардың ше-карасы жақ сы анық талады. Айналадағ ы ө кпе тінівде интерстици-алды склероз, эмфизема, ателектаз ошақ тары, микроскопией қ арағ авда бү л жерде продуктивті гранулема кө рінеді. Екі ө кпедегі ө згерістер бір-біріне ү қ сас болып, туберкулез ошақ тары кө бінесе ө кпенің сыртқ ы бө лігінде жайғ асады. Осы ошақ тар кавернағ а айналғ анда туберкулез бронхтар арқ ылы ә рі қ арай дамиды.
Гематогең ді туберкулездің ө кпеден тыс турі адам организміндегі барлық ағ заларды қ амтиды. Соның ішінде сү йек-буын, бү йректердің, жыныс ағ заларының, эндокрин бездерінің туберкулез дері жеке сырқ ат тү рің де кө рінеді.
Буйректе туберкулез оның қ ыртысты қ абатынан басталады. Туберкулез ү рдісі ө ршігенде осы ошақ тар ү лкейіп бү йрек тү біне ашылады; нә тижеде каверна пайда болып, некрозды массалар не-сепағ ар арқ ылы бө лініп шығ а бастайды. Қ абыну несеп жолдары-ның шырышты қ абығ ына ө теді. Несепағ ар казеозды массамен тығ ындалып қ алса, екіншілік инфекциялар қ осылып пионефроз дамиды.
Ә йелдердің жыныс ағ залары арасында жатыр тү тііінің қ абы-нуы (туберкулезді сальпингит) жә не туберкулездік эндометрит жиі кездеседі.
Суйек жә не буын туберкулезі негізінен жас балаларда кездеседі. Бірінші орында омыртқ а бағ анасының туберкулезі (спондилит), одан кейін ү ршық буынының туберкулезі (коксит), тізе буынының туберкулез! (гонит) алады.
Спондилитте туберкулез омыртқ а денесінен басталып осы омыртқ аның, омыртқ а арасындағ ы дискінің бү тіндей бү зылуына соқ тырады. Осығ ан байланысты омыртқ а бағ аны қ исаяды, мү ны халық арасында қ уныс деп атайды. Омыртқ а бағ аны ішке қ арап қ исайғ ан болса оны лордоз, артқ а - кифоз, бір жағ ына қ арап қ исайса - сколиоз дейді. Қ абыну ү рдісі сү йектің айналасындағ ы жү мсақ тіндерге ө ткенде ақ палар, жыланкездер пайда болады.
|
|
|
Туберкулездің аса қ ауіпті асқ ыну турлерінің біріне туберкулезді менингит жатады. Ә детте мидың қ абық тарының тө менгі бө лігі қ абы-ньш қ альщдап, сарғ ыш-жасыл тү рге кіреді, кейде осы жерде туберкулез тө мпешіктері кө рінеді.
Сирек жағ дайларда мида кө птеген туберкулема ошақ тары пайда болып, олардың кө лденең і 2-3 см-ге жетеді. Клиникада ол ми ісігінің белгілерімен кө рінеді.
Екіншілік туберкулез біріншілік туберкулезден жазылғ ан, осы ауруғ а қ арсы шартты иммунитеті бар адамдарда дамиды.
Оның туберкулездің басқ а тү рлерінен айырмашылығ ы пато-логиялық ү рдіс ө кпеде болады, яғ ни бү л ө кпе туберкулезі. Осы-ның ө зі бү л туберкулездің адам патологиясындағ ы орнын анық тап тү р. Екіншілік туберкулездің дамуын тү сіндіретін екі теория бар. Біріншісі бойынша туберкулез - сыртқ ы факторлар ә серінде дамиды. Туберкулез суперинфекция есебінде яғ ни организмге туберкулез инфекциясы қ айта тү скенде басталады. Екінші теория бойынша туберкулездің себебі ішкі фактор. Туберкулез организмде ескі ошақ тарда «қ алғ ыпң жатқ ан, біріншілік туберкулезден қ алғ ан инфекцияның қ айта қ озуынан дамиды. Екіншілік туберкулез негізінен ө кпенің 1-2 сегменттерінен (кө бінесе оң жақ ө кпеден) басталады. Ө кпе ү шына " туберкулез мү рағ аты" деген ат берілген, ө йткені осы жерде ә ртү рлі туберкулез ошақ тары бар. Біріншілік туберкулез кезең інен қ алғ ан, гематогендік жолмен пайда болғ ан, ең ескі, ә ктенген кө лденең і 0, 3-0, 5 см ошақ тарды Симон ошақ та-ры деп атайды. Олар ө кпе ү штарында симметриялық жайғ асқ ан. Одан гө рі жас, одан ірірек (кө лденең і 1 см-ге жететін), Са тү здары шө гіп, кері дамып жатқ ан ошақ тарды Ашофф жә не Пуль ошақ та-ры дейді. Бү дан басқ а тіпті жас, А. И. Абрикосов 1904 жылы жан-жақ ты тексеріп жазғ ан, Абрикосов ошақ тары кездеседі ол туберкулездік эндобронхит ошақ тары.
|
|
|
Екіншілік туберкулездің бірнеше клиникалық -анатомиялық тү рлері бар, оларғ а: 1) ошақ ты туберкулез; 2) фиброзды-ошақ ты туберкулез; 3) инфильтративті (сің бе тә різді) туберкулез; 4) туберкулема; 5) казеозды пневмония, 6) жедел каверналы туберкулез; 7) фиброзды-кверналы туберкулез; 8) циррозды туберкулез жө не 9) плевра туберкулезі кіреді.
Ошақ ты туберкулез жоғ арыда айтылғ ан Абрикосов ошақ тары-на сә йкес келеді. Олар ә детте кө не ошақ тар жанында эндо- жә не перибронхит тү рінде басталып, тез арада жақ ын жатқ ан альвеола-ларғ а ө тіп ацинозды немесе лобулярлы казеозды пневмония ошағ ы пайда болады. Туберкулездік қ абыну жазылғ анда осы жерлерге Са тү здары тү нып, олар Ашофф-Пуль ошақ тарына айналады.
|
| 20 болім. Жү қ палы аурулар 181-сурет. Фиброзды- |
|
кавернозды туберкулез |
|
|
|
|
|
