 |
ІШ СҮЗЕГІ. 20 болім. Жщпалы аурулар. 178-сурет. Іш. сүзектік. мезаденит. Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия
|
|
|
|
ІШ СҮ ЗЕГІ
Іш сү зегі нерв жү йесінің бү зылуымен жә не аш ішектің осы ауруғ а тә н морфологиялық ө згерістерімен барушы жедел инфек-цияііы сырқ ат.
Тиф - typh, грек сө зі - тү тін, тү ман деген мағ ынаны білдіреді. Тифпен ауырғ ан науқ астардың есі тү манданып, ауыр халге тү седі.
Этиологиясы. Іш сү зегі қ оздырушыларын алғ аш рет Эберт (1880), ал кейін Гаффки (1884) тапқ ан, олар сальмонеллалар тобы-на кіреді. Іш сү зегі адам ү шін патогенді. Инфекция кө зі ауру адам немесе ауырып жазылғ ан бацилла бө ліп шығ арушылар, кейде сау бацилла тасымалдаушылар. Инфекция су, азық -тү ліктер арқ ылы, соларғ а инфекция тү скенде жү ғ ады. Инфекцияны тасушылар - шы-бындар. Сондық тан іш сү зегі жаз, кү з айларында, ә сіресе Орта Азия республикаларында, Қ азақ станның оң тү стік аймақ тарында жиі кездеседі.
Патогенезі. Тамақ, су арқ ылы организмге тү скен бактериялар аш ішекте кө бейе бастайды. Олар осы жерден энтероциттердің ци-топлазмасына еніп, одан ә рі ішектің лимфоң дты аппараты арқ ы-лы тасымалданып кетеді.
Пейер табақ шалары мен солитарлы фолликулаларда кө бейген бактериялар аймақ тық лимфа бездеріне (178-сурет), оғ ан қ анғ а
20 болім. Жщпалы аурулар
|
|
178-сурет. Іш
сү зектік
мезаденит
ө теді (бактеремия). Бү л ө згерістер аурудың бірінші аптасында пайда болады. Қ ан арқ ылы бактериялар бү кіл денеге таралып аурудың екінші аптасынан бастап зә р, нә жіс, тер жә не ана сү тімен бө лініп шығ а бастайды. Осы кезде от жолдарына тү скен бактериялар ө т қ алтасында жиналып кө бейіп, ө т арқ ылы аш ішекке қ айта тү седі. Ішектің алдын ала сенцибилизацияланғ ан лимфоидтық аппара-тында жоғ ары сезімталдық тың жедел тү рі (Артюс тү рі) дамып, олар некрозданады, ал іш сү зегіне тә н кейінгі ө згерістердің бә рі осы некрозғ а байланысты.
|
|
|
Патологиялық анатомиясы. Негізгі морфологиялық ө згерістер мық ын ішекте дамып (илеотиф), 5 кезең ге бө лінеді. 1) ми тә різді ісіну кезең і — Пейер табақ шалары мен фолликулалардың ісініп, баланың миына ү қ сап, қ атпарланып, 3-4 см-ге дейін ү лкеюімен сипатталады (179-сурет); 2) некроздану кезең інде — ішекті шырышты қ абығ ы лас-сү р немесе жасыл-сары тү ске боялады; 3) лас жаралар кезең інде — некроз аймағ ында тү бі лас, сү р тү сті, шеттері кеулен-ген жара пайда болады; 4) бү л кезең де жараның тү бі некроздық заттардан тазаланады, оны таза жаралар кезең і деп атайды. Жара-ның тү бі ішектің ет қ абатына, кейде серозды қ абатына дейін жетеді. 5) жараның жазылуы кезең інде жараның орнында ө те нә зік тыр-тық қ алады.
Іш сү зегіне тә н микроскопиялық ө згерістер бірінші кезенде байқ алады. Бү л кезде лимфа тіндерінде моноциттер, гистиоциттер саны кө бейіп олардың кө пшілігі макрофаг жасушаларына айнала-
33 — 437
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
20 болім. Жуқ палы аурулар
|
179-сурет. Пейер табақ шаларының ісіну кезең і |
| і ■ ■ 1ЩЛ^Л^^^^^^^^^^^^^ | ||
| ■ % гйШ^Шщ. ІЩ|. -.;: 1: ? ''" ^^^^^^^Я^^^^И |
ды. Олардың цитоплазмасында іш сү зегі таяқ шалары, бү тін жасу-шалар (эритроциттер, лимфоциттер) жә ң е детрит табылады. Осы макрофагтарды іш сузегі жасушалары деп атайды. Олардың жиын-тығ ы - іш сузегі гранулемасы - тік ішекте жә не аймақ тық лимфа бездерінде ғ ана емес, бауырда, кө кбауырда, жілік майында кездеседі. Кейде іш сү зегіне тә н ө згерістер ішекте емес, басқ а ағ заларда да-миды. Осы ө згерістердің қ ай ағ заларда кө бірек кө рінуіне байла-нысты: колотиф, пневмотиф, холангиотиф, ларинготиф жә не тағ ы да басқ а деп атайды.
|
|
|
Жоғ арыда айтылғ ан ішектердегі, жергілікті ө згерістерден ба-сқ а іш сү зегінде инфекцияның организмге жайылып кетуі нә тижесінде туындайтын жалпы ө згерістер де болады. Оларғ а ауру-дың 7-11 тә уліктерінде пайда болатын розеолалы-папуллалы бө ртпе-лер кіреді. Олар іштің, кө кіректің, арқ аның терісінде 3-5-10 дана-дан орналасады. Ал басқ а ағ заларда дистрофиялық ө згерістер да-миды.
Іш сү зегінің асқ ынулары ішектегі жараның тесіліп кетуіне (перфорация) немесе жарадан қ ан кетуге байланысты. Сонымен қ атар іш сү зегіне тә н асқ ынулар тү ріне ірің ді перихондрит, іштің тік булшық етінің некрозы (ценкер некрозы) кіреді. Екіншілік инфекци-ялардың ә серінде пневмония, отит, стоматит, сирек жағ дайларда ірің ді остеомиелит, ірінді менингит, пиелит, артрит жә не т. б. да-миды. Кейде іш сү зегі сепсис тү рінде ө теді, бү л кезде теріде бө ртплер болмауы мү мкін (бө ртпесіз іш сү зегі).
САЛЬМОНЕЛЛЕЗДЕР
Салъмонеллездарга асқ азан-ішек жолдарының жедел қ абынуы-мен сипатталатын бір топ инфекциялық сырқ аттар кіреді. Оларга, 1885 жылы осы топқ а жататын микробтардың бірін ашқ ан Америка ғ алымы Сальмонның аты берілген. Қ азіргі кезде сальмонеллез-дардың 1500 серологиялық тү рлері ашылғ ан. Сальмонеллездарғ а іш сү зегі, паратиф жә не сальмонеллездардың ө здері кіреді. Саль-монеллездардың шигеллалардан айырмашылығ ы олар негізінен аш ішекте кө бейеді жә не бү кіл организмге таралып кетеді (генерализация). Бү л инфекцияның тагы бір ерекшелігі сальмонеллалар макрофагтарда ү зақ сақ талып, кө птеген ағ заларда эпителиодты-жасушалы гранулемалар пайда болуына соқ тырады. Сальмоң елла-лар эпителий жасушаларына енгенмен оларды бү зып, жойып жібере алмайды. Осы сырқ аттарда кездесетін гиперсекреция қ ү былысы энтероциттер аденилатциклазасы қ ызметінің эндогенді простаг-ландин ә серінде ьсү шеюіне (стимуляциясына) байланысты.
|
|
|
Сальмонеллездар кө бінесе малдардың етін немесе еттен жасал-ғ ан тамақ тарды жегенде дамитын токсикоинфекция тү рінде кездеседі. Клиникалық агымына байланысты: 1) интестиналды (токсинді); 2) сепсистік жә не; 3) іш сү зегіне ү қ сас тү рлерін ажы-ратады. Осы инфекцияның жедел немесе ө те жедел гастроэнтерит белгілерімен басталатьш токсинді туріжт кездеседі (75-90%). Саль-монеллармен ластанган тамақ ты жегеннен кейін бірнеше сағ аттан соң науқ астың ыстыгы 39-40°С кө теріліп, қ ү сып, жиі (жағ ымсыз иісті) іші кетеді. Осы сырқ аттың ө те жедел тү рінде ө лім 1-2%, кейде 7%-ғ а жетеді.
Ө лген кісілерді ашып қ арағ анда мә йіттің сіресіп қ атып қ алг-андыгы байқ алады. Асқ азан жә не ішектерде қ ан айналымының ерекше бү зылу белгілері: қ анмен толу, ісіну, қ ан қ ү йылу, майда тамырлардың тромбозы, сонымен қ атар осы ө згерістерге байланысты дамитын некроздар кө рінеді, аш ішек саң ылауы ерекше кең іп, оның ішінде кө п мө лшерде жагымысыз иісті сү йық жә не ботқ а тә різді шырыш араласқ ан заттар табылады.
Сонымен қ атар ішек, кө кбауыр лимфа аппаратының гиперп-лазиясы, паренхималы агзалардың дистрофиясы байқ алады. Сальмонеллездің сепсистік турінде ө кпеде, бауырда, сү йектерде, ал емізулі балалардың ми қ абық тарында (лептоменингит) ірінді қ абыну ошақ тары пайда болады.
Сальмонеллездің іш сузегіне уқ сас турін клинникалық -анато-миялық кө ріністері бойынша емес, тек серологиялық реакциялар арқ ылы гана нагыз іш сү зегінен ажыратуга болады.
|
|
|
