 |
22 бөлім. Тіс-жаҚ жҮйесі жӘне ауыз Қуысы аҒзаларыныҢ аурулары
|
|
|
|
22 бө лім. ТІС-ЖАҚ ЖҮ ЙЕСІ ЖӘ НЕ АУЫЗ Қ УЫСЫ АҒ ЗАЛАРЫНЫҢ АУРУЛАРЫ
22. 1. TIC АУРУЛАРЫ
Tic ауруларын, ауыз қ уысын зерттеу жө не емдеу жө нінде алғ -ашқ ы деректер Сушрут (Ү нді), Гиппократ (Греция), Гален, Цельс (Рим) тағ ы басқ алардың ең бектерінде жазылғ ан.
XX ғ асырдың басынан стоматология (stomatos - грек - ауыз, logas - ғ ылым) ө з алдына ғ ылым саласы болып дамиды. Сонымен стоматология - тіс, жақ, бет жә не ауыз қ уысындағ ы ағ залар ауруларын зерттейтін ғ ылым. Стоматологияның ғ ылыми пен ретінде негізін салғ ан француз хирургі П. Фошар.
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
22 бө лім. Тіс-жақ жү йесі жә не ауыз куысы...
Tic патологиясын айтар алдында оның морфологиялық қ ү ры-лысын қ ысқ аша еске алу қ ажет.
Тістің сауыты, мойны, тү бірі болады. Tic сауыты сыртынан эмальмен қ апталғ ан, тістің негізін эмаль астындағ ы дентин қ ү рай-ды. Tic тү бірінің сырты - цемент. Дентин мен цемент кө бінесе бейорганикалық - кальций-фосфор тү здарынан жө не органика-лық — коллагенді талшық тардан қ ү ралғ ан.
Эмаль — қ орғ аныс қ ызметін атқ арады, қ ышідылдарғ а тө зімді қ атты тін, тығ ыз орналасқ ан призмалардан қ ү ралғ ан. Эмальдің қ оректенуі сілекейдегі минерал иондары арқ ылы диффузия жолы-мен ө тіп жатады. Кейбір минерал жетіспегенде осы қ ү былыс бузы-лады. Нө тижеде эмаль зақ ымданып кариес дамуына соқ тырады.
Дентин негізінен кальций-фосфат тү здарынан жө не органи-калық коллагенді талшық тардан қ ү рылады. Бү л қ атты тін тығ ыз орналасқ ан дентин ө зекшелерінен тү рады. Дентин ө зекшелерінің ішкі жағ ы Нейман қ абық шасымен қ апталғ ан. Оның қ уысында одон-тобластгардың тармақ тары орналасқ ан, оларды Томес талшық та-ры деп атайды.
|
|
|
Цемент кальций-фосфат тү здары мен коллагенді талшық тар-дан қ ү ралады. Цементтің дентинмен айырмашылығ ы — ол ө зек-шелер тсү рамайтын тү тас қ атты тін, цементтің қ ү рамында жасу-шалар тек қ ана тіс тү бірінің ү шында кездеседі, оларды цементо-циттер жә не цементобластар деп атайды.
Тістің іші — қ уыс, онда тістің ү лпасы (пульпа) орналасқ ан. Оның қ ү рамында борпылдақ дө некер тін талшық тары жә не жасу-шалары (пульпоциттер), жасушааралық заттар (мукопротеиндер, гликопротеиндер, мукополисахаридтер) бар. Ү лпағ а кө птеген қ ан жә не лимфа тамырлары, нерв талшық тары тіс тү бірінің қ уысы арқ ылы кіреді. Ү лпаның дентинмен шекарасында бірнеше қ абат жасушалар бар, оларды одонтобласттар дейді олардың тармақ та-ры дентиннің ө зекшелеріне кіреді.
Tic ү лпасының маң ызы ө те зор, ол тістің қ оректену, зат алмасу, қ алыптасу ү рдістерін қ амтамасыз етеді. Мысалы, одонтобласттар жаң а дентин тү зеді.
КАРИЕС, ПУЛЬПИТ, ПАРОДОНТИТ
Tic, жақ, бет суйектері жә не ауыз қ уысындагы агзааар аурула-ры адамда жиі кездесетін сырқ аттар болып саналады.
Бү л ауруларды жан-жақ ты зерттеп, туындау себептерін (этио-логиясын), таралу жолдарын, даму механизмдерін (патогенезін),
клиникалық белгілерін, морфологиялық ө згешеліктерін білу осы кү нгі медицинаның маң ызды мә селесінің бірі болып отыр.
Осы мө селелерді шешуде патологиялық анатомияның маң ызы ө те зор, стоматология сырқ аттарының патологиялық анатомиясы саласында кө п ү лес қ осқ ан Б. И. Мигунов (1963), М. САбдуллаход-жаева, Т. Г. Акбарова (1983) т. б. Бү кілдү ниежү зілік денсаулық сақ -тау ү йымының (БДҮ ) мө ліметтері бойынша қ азіргі тіс аурулары адамдардың 95% кездеседі. Олардың ішінде ең жиі кездесетіндері: кариес (тіс шірігі, тіс жегісі), флюороз, пульпит, пародонтит, остеомиелит, одонтогенді инфекция, периодонтит, пародонтоз, ауыз қ уысының шырышты қ абығ ының қ абынуы, ауыз қ уысы ағ зала-рының, жақ жә не бет сү йектерінің ісіктері.
|
|
|
Кариес. Кариес (лат. caries — тіс жегісі, тіс шірііі деген мағ ына-ны білдіреді) тіс аурулары арасындағ ы адам жасына байланыссыз ең жиі кездесетін сырқ ат. Кариесті ел арасында қ арапайым сө збен " қ ү рт жеген" тіс деп те атайды. Бү л аурудың себептері ө те кө п.
Қ азіргі уақ ытта кө птеген зерттеулед нә тижесі бойьшша, бү л дерттің туындау жө не даму себептері 400-ден астам теориямен тү сіндіріледі. Солардың арасьшдағ ы ең кең тарағ андары: локалистік, химиялық жә не микробтық ө серлер теориясы. Бү л теориялар кариестің болу себептерін былай тү сіндіреді: ө ртү рлі патогенді факторлардың ө серінен ауыз қ уысында кө мірсулардың артық жи-налуы жө не кейбір минералдар мен микроэлементгердің жетіспеуі бактериялық ашу қ ү былыстарын тым жеделдетеді. Мысалы, талай клиникалық -биохимиялық зерттеулер анық тағ андай сү т қ ышқ ы-лы жә не тағ ы басқ а қ ьппқ ылдар тіс эмалын ерітіп, микробтардың, олардың улы ө німдерінің призмалар аралығ ына ө туіне жол ашады.
Сонымен, кариес (тіс жегісі) деп ә ртү рлі патогенді ө серлер нә тижесінде минералды зат алмасуының бү зылуына, тіс эмалі мен дентиннің зақ ымданып тесіліп, шіруімен, тістің ү ң гірленуімен сипатталғ ан сырқ атты айтамыз.
Tic жегісіне сү т тістері де, тү рақ ты тістер де ү шырайды. Кариес ә йелдерде де, еркектерде де жиі кездеседі, ә сіресе, қ азіргі кезде тіс жегісінің тым кө бейіп кетуі экологиялық жағ дайларғ а да бай-ланысты деген пікір бар.
|
|
|
Кариеске кө бінесе азу тістер, тіс сауытының ас шайнайтын жағ ы жө не тістің мойны (эмаль мен цементтің шекарасы) ү шы-райды.
Tic жегісінің патологиялық анатомиясын 4 кезең ге бө ліп қ арай-ды: 1. Дақ тү су кезең і; 2. Сыртқ ы (беткей) кариес; 3. Ортаң ғ ы кариес; 4. Терең кариес.
Кариестің бірінші кезең інде сыртқ ы кө рінісі бойынша жалты-
|
|
|
