 |
75-тапсырма. Төмендегі етістерді қолдана отырып, сөйлемдер құрастырыңыздар.
|
|
|
|
75-тапсырма. Тө мендегі етістерді қ олдана отырып, сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Пісір, аш, киінді, таранды, жаздырды, айтқ ыздырды, кескіз, жү гірт, оқ ы, қ ызмет ет, ойла, жазғ ыз.
76-тапсырма. Сө йлемдегі кө п нү ктенің орнына ө здік, ө згелік етістерінің жұ рнақ тарын қ ойып жазың ыздар.
Ә сет таң ертең ерте тұ рып, жаттығ улар жасап, жу... ып, ки... іп, тамақ та... ып университетке кетті. Кеншілер тез шеш... ді де, басқ а киімдерін киіп жұ мысқ а кірісіп кетті. Мен досыма ү йіне хат жаз... дым. Данияр ә кесіне кітап бер... ді. Кө шедегі кө п кө ліктен сақ та... . Бір топ студенттер асханадан тамақ та... дық. Ә лия белін бу... ды. Бастық жиналыста жұ мысшыларды сө йлет... ді.
77-тапсырма. Сө йлемдерді қ азақ тіліне аударың ыздар. Етістерге кө ң іл бө лің іздер.
1. Мама попросила дочь вытереть пыль. 2. Гости попросили меня сыграть на фортепиано. 3. Карим позволил Алие купить шубу. 4. Мы заставили Асию спеть. 5. Отец попросил меня нарисовать портрет. 6. Студенты заставили учителя рассказать о его поездке за рубеж.
78-тапсырма. Тө мендегі етістіктерге грамматикалық талдау жасаң ыздар.
Ү л г і: аударғ ызды: аудар – етістіктің тү бірі, -ғ ыз – ө згелік етістің жұ рнағ ы, -ды – етістіктің жедел ө ткен шағ ының жұ рнағ ы. Ү йренеді, істетеді, бергізеді, аудартқ ызады, айтқ ызады, қ ырын, таран, сылан.
79-тапсырма. Тө мендегі етістіктерден ө згелік етіс жасаң ыздар.
Ойнау, ішу, жабу, ашу, кесу, пісіру, бару, алу, ә келу, жуу, ү тіктеу, отыру, жату, емделу, тұ ру, беру, шақ ыру, қ уану, ойлау, жазу, оқ у.
|
|
|
80-тапсырма. Кестені пайдаланып, досың ызбен ө зара ә ң гімелесің іздер.
| Қ азақ ша сұ раң ыздар | Жолдасың ыздың жауабын тексерің іздер |
| 1. Ты какой язык изучаешь? | 1. Мен қ азақ тілін ү йреніп жү рмін. |
| 2. Изучать язык трудно или легко? | 2. Тіл ү йрену қ иын. |
| 3. Ты готовишься к уроку казахского языка каждый день? | 3. Иә, мен қ азақ тілі сабағ ына кү нде дайындаламын: кә сіби сө здерді жаттаймын, мә тінді оқ имын, аударамын, жаттығ уларды жазбаша орындаймын. |
| 4. Используете ли вы технические средства? | 4. Иә, біздің университетте ауызша сө йлесу зертханасы бар. Сабақ та біз магнитофонды қ осып, ә ң гімелер тың даймыз, сұ рақ тарғ а жауап береміз жә не мазмұ ндап айтып береміз. |
| 5. Вы хорошо говорите по-казахски? | 5. Біз жазғ анда кө п қ ате жібереміз. Оқ ытушы қ ателерді тү зейді. Біз қ азақ тілін, ә дебиетін, тарихын, мә дениетін білуге тырысамыз. |
81-тапсырма. Мә тіннен тә уелдік жалғ аулы сө здер мен сө з тіркестерін табың ыздар.
Қ азақ станның пайдалы қ азба кен орындары шексіз де, шетсіз кең даланы алып жатыр. Кен орнын сипаттайтын белгілердің ішінен, кен орнының ө лшемдері жә не жату жағ дайлары қ азу жү йесін жә не қ азу технологиясын таң дауғ а едә уір ә сер етеді. Кен денелерінің пішіні ү ш топқ а бө лінеді. Штоктың ө лшемдері ондағ ан жә не жү здеген метрлерге жетеді. Оралдың мысы колчеданды кен орны болып есептеледі. Ү шінші топтағ ы кен денелері – шектелген тақ талы кен денелері болып есептеледі. Кен сілемдерін тақ та тә різдес кен денелері деп атайды.
|
|
|
82-тапсырма. Тө мендегі мақ ал-мә телдердің мағ ынасын тү сініп, тә уелдік жалғ аулы сө здерге назар аударың ыздар.
Қ арғ а баласын аппағ ым дер, кірпі баласын жұ мсағ ым дер. Ворона говорит о своем дитяти: мой беленький, ежиха говорит о своем дитяти: мой мягонький.
Су ішкен қ ұ дығ ың а тү кірме. Не плюй в колодец, из которого пил воду.
Тағ асының кү місіне мақ танба, жү рісіне мақ тан. Хвались не серебром подковы, а ходом коня.
Кү лме досың а, келер басың а. Не смейся над другом, придет (беда) и на твою голову.
Бетің қ исық болса, айнағ а ө кпелеме. Не пеняй на зеркало, коль рожа крива.
Кісі елінде сұ лтан болғ анша, ө з елің де ұ лтан бол. Чем быть в чужом краю султаном, лучше в своем краю быть подошвой.
Жатқ ан жыланның қ ұ йрығ ынан баспа. Не наступай на хвост спокойно лежащей змеи.
83-тапсырма. Сө йлемдерден тә уелдік жалғ ауларын тауып, олардың қ ай жақ та тұ рғ анын ажыратып, жекеше жә не кө пше тү рде жіктең іздер.
Руда деп қ ұ рамындағ ы металдар мен басқ а да минерал (апатит, слюда, графит; дала шпаты жә не тағ ы басқ алар) заттарды техника–экономикалық дең гейде бө ліп алғ анда ө неркә сіп мұ қ тажын ө тейтіндей кеніштегі пайдалы қ азбаларды айтады. Қ ұ рамында ешқ андай пайдалы қ азбалары кездеспейтін немесе металғ а ө те кедей кенішті бос тау жынысы дейді. Руда мен тау жынысы қ арама–қ арсы мағ ынада қ олданылады. Дегенмен, «руда жә не бос тау жынысы» техника мен экономиканың даму дең гейіне байланысты ө згеріп отыратын салыстырмалы ұ ғ ым. Мысалы, (Оралдағ ы Кичкенер) қ ұ рамында 16-17 % темір бар руда тасы металғ а кедей болғ андық тан жә не оны қ оршап жатқ ан ә ктас сол аймақ та қ ажет болмағ андық тан бос тау жынысы санатында тұ р. Себебі домна пешіне жә не цемент заводтарына қ ажет дә л осындай ә ктас басқ а жерде пайдалы қ азба ретінде арнаулы карьерлерде ө ндіріледі.
Сө здік:
дең гей - уровень
мұ қ таж – запрос; нужда; надобность; нуждающийся
|
|
|
ө теу – возмещение; выкуп; оплата; погашение; исполнить;
погасить; отбывать
салыстырмалы – сравнимый; сравнительный; сопоставимый
аймақ – зона; край; область; окрестность; район; регион; страна; территория
ө ндіру – взыскать; добывать; производить; взимать; вырабатывать
84-тапсырма. Кен байыту саласында қ олданылатын терминдердің
мағ ынасын есте сақ таң ыздар.
Кен байыту саласында қ олданылатын терминдер
Бай кен – металл(дар) мө лшері қ арастырылғ ан уақ ытта, қ азылып жатқ ан кендегі металл мө лшері ортадан жоғ ары болса, ондай кен бай кен деп аталады.
Реагенттердің минералдармен ө зара ә рекеттесуі – флотациялық байыту ә дісінде минералдардың флотациялануы (ауа кө піршіктеріне жабысуы) олардың беттерінің сулануына немесе суланбауына байланысты. Осы қ асиетті реттеу ү шін тү рлі химиялық қ осылыстар – реагенттер қ олданылады. Олар қ асиеттеріне қ алай минерал бетімен ә рекеттесіп, адсорбцияланады.
Адсорбция – (лат. ad – барысында к+sorbere – сің іруі) – ерітіндіден немесе газ қ оспасынан бір затты, екінші бір қ атты, не сұ йық заттың ө з бетіне сің іруі. Бұ л физика-химиялық қ ұ былыс кенді флотациялау процесінде кең інен қ олданылады.
Пайдалы минералдардың кендегі сепкілдігі – Сепкілдік кендегі бағ алы минералдар тү йіршіктерінің диаметрін кө рсететін қ асиет. Байыту ә дісін таң дауда бұ л қ асиет маң ызды роль атқ арады.
Тө ң кергіш, аударғ ыш – опробывание. Вагондағ ы затты тө ң керіп тү сіру ү шін қ олданылатын механизм.
Шө гу – осаждение. Бұ л процесс концентратты сусыздандыру ү шін қ оюландырғ анда орын алады.
Шө гінді – осадок. Пульпа не ерітінді ішіндегі қ атты зат тү йршіктерінің ө з салмағ ымен шө гіп жиналуы.
Ү йінді – отвал. Бос жыныстардан, пайдалы қ азындылардың қ алдық тарынан жә не шлактардан жиналғ ан ү йінді.
Кө бік – пена. Бірінен бірі су қ абатымен, не ұ нтақ затпен бө лінген ауа кө піршіктерінің жиынтығ ы.
Кө бікті флотация – пенная флотация. Флотациялау процесінің ең кө п тарағ ан тү рі.
|
|
|
