 |
94-тапсырма. Төменде берілген ортақ және ырықсыз етістерді пайдалана отырып, сөйлемдер құрастырыңыздар.
|
|
|
|
94-тапсырма. Тө менде берілген ортақ жә не ырық сыз етістерді пайдалана отырып, сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Жіберілді, жиналды, жең ілді, жазысты, ә келісті, жуысты, шақ ырылды, қ аралды, ә ң гімелесті.
95-тапсырма. Маркшейдерлік істің даму тарихынан мә лімет алып, мазмұ ндаң ыздар.
Маркшейдерлік істің даму тарихы
«Маркшейдерлік іс» неміс сө зінен қ ұ ралғ ан die Marksheidenkunst: die Marke – шекара, белгі, sheiden – белгілеу жә не die Kunst – ө нер.
Қ азіргі кезде «Маркшейдер» маманының аты Германияда, Ресейде жә не шетел мемлекеттерінде сақ талғ ан. Басқ а мемлекеттерде оларды кө бінесе тау-кен геодезистері деп атайды.
Қ азіргі кезде маркшейдерлік іс тау-кен ғ ылымы жә не техника саласы болып саналады. Маркшейдерлік қ ызмет пайдалы қ азбалар кен орнын игерудің барлық сатыларына қ атысады (барлау, жобалау, қ ұ рылыс салу, пайдалану), тау-кен ө ндірістерін жою жә не тау-кен жұ мыстарымен бұ зылғ ан жерлерді қ алпына келтіруге дейін.
Пайдалы қ азбалар кен орнын барлау кезінде маркшейдер барлау учаскенің топографиялық тү сіру жә не геологиялық жұ мыстардың бекітілген жоба негізінде барлау ө німділігінің орнын белгілеп (ұ ң ғ ыма, шурф, арық жә не т. б. ), кейін тү сіру жасап, олардың орналасу жоспарын қ ұ растырады. Геологпен бірге жер қ ойнауында пайдалы қ азбаның жату жағ дайларын сипаттайтын графикалық қ ұ жаттарды қ ұ растырады. Қ ұ растырылғ ан жоба жә не қ има бойынша маркшейдер жә не геолог барлау учаскесінде пайдалы қ азбаның қ орын есептейді.
|
|
|
Масштабына қ арамай ә р шахта, кенді орын, карьер ә детте жеке ө німділік учаскесімен кө рсетілетін маркшейдерлік қ ызметке ие. Мұ ндай арнайы қ ызметтің болуы тау-кен ісінің маң ызды, кү рделі сұ рақ тары маманды шешіммен байланысты. Маркшейдерлік жұ мыстардың ә дістері жә не нә тижелері тау-кен жұ мыстарын ө ң деу кезінде ғ ана емес, сонымен бірге пайдалы қ азбалар кен орнын барлау кезінде, тау-кен ө неркә сіптерін жобалау жә не қ айта қ ұ ру кезінде, туннель, метрополитен, темір жә не авто жолдары, гидротехникалық жә не басқ а да қ ұ рылыстарды салу кезінде кең қ олданылады.
96-тапсырма. Маркшейдерлік іске берілген мә тіннің жалғ асына жоспар қ ұ рып, жоспар бойынша ә ң гімелеп берің іздер.
Маркшейдерлік істің кө птеген сұ рақ тарын шешу ү шін математикалық барлық бағ ыттарды қ олданады. Аналитикалық жә не сызба геометриясын, дифференциалды тең еулерді, математикалық статистиканы жә не математика саласының басқ а бө лімдерін білмей, маркшейдерлік іспен шешілетін мә селелерін практикада қ олдануды жү зеге асыруғ а болмайды. Жү ргізілетін ө лшеулерді бағ алау ү шін маркшейдерлік қ ателіктер теориясын жә не ең аз шаршы ә дістерін кең қ олданады.
Маркшейдерлік іспен «Геометрия недр» пә ні тығ ыз байланысты жә не де бұ л пә нді қ ұ раушы бө лімі болады. Қ азіргі кезде «Геометрия недр» жеке ғ ылыми пә н ретінде қ алыптасқ ан.
Маркшейдер ү шін геология жә не тау-кен ісінің терең білімі қ ажет.
ХІХ ғ асырдың басында М. В. Ломоносов ең бектерінің негізінде Ресейде маркшейдерия жоғ ары дең гейге жеткен, оғ ан мысал ретінде Оралдағ ы Береза алтын кен орындарының маркшейдерлік жоспарларды жә не қ азіргі кезге дейін сақ талғ ан тау-кен ө ндірістерін келтіруге болады.
|
|
|
1904 ж. профессор П. К. Соболевский Томскінің технологиялық институтына маркшейдер мамандығ ы бойынша студенттерді қ абылдады. Оның басшылығ ымен Орал кен орнында кен орынның геометризациясы бойынша изо сызық тар ә дісі кең қ олданылды.
Бақ ылау сұ рақ тары:
1. Маркшейдерлік істің мақ саты мен мазмұ ны.
2. Маркшейдерлік істің басқ а пә ндермен курстық байланысы.
3. Маркшейдерлік істің даму тарихы.
Сө здік:
ұ ң ғ ыма – проходка
қ има – сечение
97-тапсырма. Мә тіннен мамандық қ а қ атысты терминдерді теріп жазып, оларғ а тү сіндірме сө здіктің негізінде тү сініктеме берің іздер.
98-тапсырма. Маркшейдер мамандығ ын не себепті таң дадың ыздар? Сабақ барысында талқ ылаң ыздар.
99-тапсырма. Есімдіктерді тауып (жіктеу жә не белгісіздік), оны тү рлеріне қ арай ажыратың ыздар.
Біздің университет бү гінде 75-тен астам мамандық бойынша инженер мамандарын дайындайды. Мен студентпін. Сен де болашақ та тау-кен инженері боласың. Ә рбір адамның ө мірде ө з таң дауы бар. Біреу маркшейдер болғ анды қ алайды, ал кейбіреулер мұ най-газ инженері болсам деп армандайды. Қ алай болғ анда да біз қ азақ стандық тармыз. Қ азақ стан – біздің Отанымыз. Олар біздің елімізге келіп-кетіп жү ретін қ онақ тар. Ә рқ айсысының ойында ә лденеше сұ рау бар. Біз болып, сіз болып Отанымыз Қ азақ станның гү лденуіне ү лесімізді қ осайық, ағ айын!
100-тапсырма. Сө йлемдерден белгісіздік есімдіктерін тауып, белгісіздік есімдіктеріне жататын сө здерді атаң ыздар.
Бір оржолмен бірнеше кемелер ашылғ анда, кү рделі оржолдың терең дігі олардың биіктіктерінің қ осындысына тең болады. Тау жыныстары деп тұ рақ ты қ ұ рылымы мен қ ұ рамдары бар бір немесе бірнеше минералдардан тү зіліп ө зіндік жаралуымен жер қ абыршығ ын қ ұ райтын табиғ и минералдық агрегаттарды айтады. Кеніш қ ұ рамына бір немесе бірнеше шақ тылармен қ атар тү рлі цехтар жә не жер бетіндегі жалпы кешендермен орталық тандырып біріктірілген қ ұ рылымдар кіретін кен ө ндіретін тау-кен кә сіпорны. Кен қ азу жү йесін классификациялау – тау-кен жұ мыстарының негізгі бір не бірнеше ө згешеліктері бойынша кен қ азып алу ә дістерін жеке-жеке топтастыру.
|
|
|
|
|
|
