 |
101-тапсырма. Мәтіннен сілтеу есімдіктерін тауып, аударыңыздар.
|
|
|
|
101-тапсырма. Мә тіннен сілтеу есімдіктерін тауып, аударың ыздар.
1. Осынау маркшейдерлік тү сіру деп тау-кен ө німдерінің жобасын, геодезиялық ө лшеулерді, суреттер жинағ ын айтамыз.
2. Мына бастапқ ы бағ ытқ а магниттік меридиан, географиялық меридиан жә не белдем меридианы жатады. 3. Бұ л жерасты тү сіру жә не оның квалификациясы болып есептелінеді. 4. Мынау тау-кен ө німдері. 5. Осы жерасты маркшейдерлік тү сіру жұ мыстары ү ш принципке сү йенеді. 6. Міне, жер беті тү сірілді.
102-тапсырма. Мә тін бойынша алынғ ан сө з тіркестерін қ олдана отырып, сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Картағ а тү сіру, ө лшемдерін анық тау, жұ мыстарды сұ рау, технологиясын зерттеу, жер қ ыртысының ө згеруі, планетааралық кемелерді бақ ылау, жұ мыстарды шешу, планеталарды зерттеу, тең із геодезиясымен шұ ғ ылдану, карталарды қ ұ растыру, тү сірулерді пайдалану.
103-тапсырма. Тө мендегі мақ ал-мә телдерді оқ ып, ондағ ы табыс септіктегі сө здің қ андай етістікпен тіркесіп тұ рғ анын айтып, мақ ал-мә телдерді жаттап алың ыздар.
Ашу жү йкені бұ зады, Аяз, ә лің ді біл,
Жү йке ұ йқ ыны бұ зады. Қ ұ мырысқ а, жолынды біл.
Шешен кісі сө з бастар, Алтыннан қ ымбат сө з айтсаң,
Адал кісі ел бастар. Ақ ымақ қ ұ лақ салмайды.
Біреудің ала жібін аттамайды. Ө тірікшіні ү йіне қ уып тық.
Қ алам ұ стағ ан қ ол қ айыр сұ рамайды.
3-апта. 7-тә жірибелік сабақ
|
|
|
104-тапсырма. Мә тіннен металлургия саласындағ ы термин сө здерді теріп жазып, оларғ а тү сіндірме сө здіктің негізінде тү сініктеме берің іздер.
105-тапсырма. Мә тіннен ашық рай формасында тұ рғ ан етістіктерді теріп жазып, олардың қ ай шақ та тұ рғ анын ажыратың ыздар.
106-тапсырма. Мә тіннен он шақ ты етістікті теріп жазып, олардан шартты рай жасап, олармен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Ү л г і: Кү шейту; кү шейт + се. Шығ ыстан жоң ғ арлық тар шабуылды кү шейт + се, онда қ азақ халқ ының сыртқ ы жағ дайы шиеленісе тү седі.
107-тапсырма. Мә тінді мұ қ ият оқ ып, мағ ынасын тү сініп, мазмұ ндаң ыздар.
МЕТАЛЛУРГИЯ–Ө НЕРКӘ СІПТІҢ БІР САЛАСЫ
* * * * *
Металлургия саласының зерттелуі
Қ азіргі кезде металлургия дегеніміз ғ ылыми-зерттеу мекемелерінде немесе ө неркә сіп саласында металдарды жә не олардың қ ұ ймалары мен қ осылыстарын ө ндіру деп тү сінуге болады. Ерте кезден бастап-ақ адам баласы металл ө ндіруді мең гере білген.
Металлургия – ө неркә сіптің бір саласы ретінде кенді ө ндіріп, оны байыту, металдарды, оның қ ұ рамаларын, тұ здарды, қ ышқ ылдарды шығ арудан тұ рады.
Ал, қ ысқ аша айтқ анда, металлургия ө ндірісінің міндеті - концентраттардан таза металдар алу. Осығ ан орай металлургия ғ ылыми пә н ретінде кен шикізатынан металдар алудың ә дістері мен сол процесс кезінде орын алатын теорияның негіздерін де қ арастырады.
Еуропа елдеріндегі зауыттарда металлургия саласындағ ы бірінші зерттеулерді 1494-1555 жылдары жү ргізген ғ алым-металлург Агрикола (Бауэр) болғ ан. Ресейде 1711-1765 жылдары орыстың ұ лы ғ алымы М. В. Ломоносов 1748 жылы ө зінің химиялық реакциялардағ ы массаның сақ талу заң ын ашуына байланысты, металдарды ө ндіру тә сілдерін ғ ылыми жолмен шеше бастады. Сондық тан М. В. Ломоносов ғ ылыми металлургияның негізін қ алаушы жә не бірінші рет орыс тілінде 1763 жылы металлургия туралы ө зінің ең бегін жазғ ан.
|
|
|
Ол ө зінің ең бегінде металдардың ауамен тотығ атындығ ын ғ ылыми негізде дә лелдеп, металлургия саласына даң ғ ыл жолды ашып берді. Осындай зерттеулерге байланысты металлургия процестері кең інен ө ріс алып, М. В. Ломоносов алғ аш рет университетте физикалық химия пә нінен сабақ берді.
Сө здік:
қ ұ йма – литье; сплав; отливка
қ ұ рама – комбинированный; соединенный; сборный
шикізат – сырье; сырое вещество
тә сіл – тактика; средство; прием; способ
тотығ у – окисляться; окисление; почернеть; заржаветь
тотық тандыру – окислять
даң ғ ыл жол – проторенный путь; проезжий тракт
ө ріс алу – распространиться
108-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына сү йеніп, сұ хбат (сұ рақ -жауап) қ ұ растырың ыздар.
Ү л г і:
– Тө ле би қ ай ғ асырда ө мір сү рген?
– Тө ле би Ә лібекұ лы ХVІІ-ХVІІІ ғ асырларда ө мір сү рген, 1663 жылы
дү ниеге келген.
109-тапсырма. Мә тіннің мазмұ ны бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Металлургия дегенді қ алай тү сінесіздер? 2. Адам баласы қ ай уақ ыттан бастап металл ө ндіруді мең герген? 3. Металлургия ө неркә сібінің саласы неден тұ рады? 4. Металлургия ө ндірісінің міндеті не? 5. Металлургия ғ ылымы нені қ арастырады? 6. Еуропа елдерінде металлургияны алғ аш рет қ ай уақ ыттарда, кім зерттеді? 7. Ресейде металлургияның негізін ең бірінші қ алағ ан кім? 8. Неге байланысты металлургия процестері кең інен ө ріс алды?
110-тапсырма. Берілген сө здер мен сө з тіркестерін пайдаланып, сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Мысты байыту, металлургия мамандығ ы, дү ниежү зілік ө ндірісте, мыс кенінің тү рлері, табиғ и металдарды қ олдану, Ресейдегі металлургияның дамуы, сирек кездесетін металдар, тү сті металлургия, металдарды алу.
|
|
|
111-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына рай категориясының тиісті жұ рнақ тарын қ осып жазып, олардың тү рлерін ажыратың ыздар.
Егер қ алмақ тарғ а ірі-ірі соқ қ ылар бер... , онда оларды кейін қ айтарар еді. Осы шайқ асты қ азақ халқ ы жең..., онда Тә уке хан Тө лені Ұ лы жү здің бас биі етіп сайламақ шы еді. Тә уке ө зінің «Жеті жарлығ ын» (заң дарын) жаса... , онда оны жү зеге асыру ү шін, кө рші елдермен достық қ арым-қ атынас жасауғ а кірісер еді. Ү ш жү здің ұ лы ханы деген атағ ы болма... , ә р жү здің ханы ө з бетімен, ө з билігімен басқ арады. Байтақ Отанды алып жатқ ан қ азақ бір жерде ғ ана қ ырылғ ан бол... , ол арнайы сө з болмас еді (шындық қ а жанаспайды).
|
|
|
