 |
120-тапсырма. Төмендегі сөз және сөз тіркестерімен шартты рай формасында сөйлемдер құрастырыңыздар.
|
|
|
|
119-тапсырма. Тө ле би атынан айтылғ ан толғ аудағ ы шартты райда тұ рғ ан сө здердің астын сызып, олардың жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Толғ ау
Жаң быр жаумаса, жер жетім, Балаң жақ сы болса,
Басшысы болмаса, ел жетім. Жан мен тә ннің шырағ ы.
Ұ қ пасқ а айтқ ан сө з жетім... Ә йелің жақ сы болса,
Атың жақ сы болса, Бірінші – иманың,
Ер жігіттің пырағ ы. Екінші – жиғ аның,
Ү шінші – ырысың ның тұ рағ ы...
(Тө ле би)
120-тапсырма. Тө мендегі сө з жә не сө з тіркестерімен шартты рай формасында сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Тың дау, сауатын ашу, шешен болу, кө зге тү су, шақ ыру, кең есші болу, кө ріну, тығ ыз байланысу, сақ талу, суреттеу, білімді болу.
121-тапсырма. Мә тіннен бірнеше етістікті теріп жазып, оларды бұ йрық райдың болымсыз тү ріне қ ойып, сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Ү л г і: Ғ ылым таппай мақ танба, орын таппай баптанба, қ ұ марланып шаттанба.
3-апта. 8-тә жірибелік сабақ
122-тапсырма. Тө мендегі берілген мә тінді мұ қ ият оқ ып, мағ ынасын мең герің іздер.
123-тапсырма. Мә тінді ө здерің із білетін деректермен толық тырың ыздар.
124-тапсырма. Мә тіннен бес етістікті теріп жазып, оларды бұ йрық рай формасында жіктең іздер.
Ү л г і: Мең геру (тұ йық етістік). Мең гер+гі+м келіп тұ р (осы шақ ); мең гер+гі+м келді (жедел ө ткен шақ ); мең гер+гі+м келеді (келер шақ ).
|
|
|
125-тапсырма. Мә тіннен он етістікті теріп жазып, оларды қ алау райғ а айналдырың ыздар.
126-тапсырма. Мә тіннің мазмұ ны бойынша сұ рақ -жауап (сұ хбат) қ ұ растырың ыздар. Сө здікті жаттаң ыздар.
Ү л г і:
– Қ азыбекті кім би етіп тағ айындады?
– Ә ділдігі мен алғ ырлығ ы ү шін Тә уке хан Қ азыбекті Орта жү здің Бас биі етіп
тағ айындады.
XVIII ғ асырғ а дейінгі Ресейдегі металлургияның
дамуы
Ресей жерінде едә уір кө лемде металл ө ң деу б. ғ. VI-VIII ғ. осы жерге ежелгі славяндық тарды таратып жібергенге дейін жү рді. Бұ ғ ан алтай елінің оң тү стік жә не солтү стігінен табылғ ан олжалар дә лел бола алады. Ә сіресе «чудь» деген атау алғ ан халық ерекшеленеді. Олар металл ө ң деу кә сібін ө те мық ты мең герген. Чудьтардың жасағ ан бұ йымдары тек Ресей жерінде ғ ана емес, басқ а елдерде де табылғ ан. Металл ө ң деумен (чудьтардан басқ а) басқ а да халық тар айналысқ ан. Воронеж аймағ ының оң тү стік аудандарында қ ожалық еткен скивтер де болғ ан. Қ аражердің оң тү стігінде қ олө нер металлургиясын дамыту ү шін барлық жағ дай болды. Мысалы: табиғ и бай темір кені; олардың ең ірісі – Липец-Студенец кен орны. Қ аражердің оң тү стігі басқ а елдердің аудандарымен ың ғ айлы ө зен жолдарымен байланысты. Олар ө німдерін жеткізе алды.
Б. э. д. 2000 жылдың ортасында-ақ Воронеж облысы жеріндегі Мосолов қ алашығ ы деген атпен белгілі болғ ан ежелгі қ олө нер металлургтарының елді жерлері (поселение) қ оныстанғ анына археологиялық дә лел болады.
|
|
|
Сө здік:
олжа – добыча; находка; трофей; прибыль
ежелгі – древний; давний; исконный
қ ожалық ету – владеть; хозяйничать; пользоваться властью;
господствовать
127-тапсырма. Берілген сө йлемдердегі етістіктерді қ алау райғ а айналдырың ыздар.
Ү л г і: Қ азыбек би бұ дан кейін де жоң ғ арларғ а екі рет елшілікке барып, ел намысына дақ тү сірмей, кө здеген мақ сатын орындап қ айтқ ан (орында+ғ ы+сы келді). Тә уке хан бұ рыннан қ алыптасқ ан дә стү рлі ә дет-ғ ұ рып заң дарын одан ә рі жетілдіру арқ ылы жаң а заң жү йесін жасауғ а тырысты (жаса+ғ ы+сы келді).
Ә з Тә укенің бір орталық тан жү ргізіп отырғ ан басшылығ ына іріткі тү сірді. Қ азыбек – мемлекет істерімен қ атар ру аралық сұ лтандар арасындағ ы тартыстарғ а да ә діл билігін айтып отырғ ан. 1743 жылы Абылай тұ тқ ыннан босап, қ азақ тың 33 қ аласы Ә білмә мбет ханғ а қ айтарылып берілген. Қ азыбек ө з елінің «ақ табан шұ бырындығ а» ұ шырағ анын кө рген жоқ. «Жеті жарғ ығ а» сү йенген қ азақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маң ызы бар мә селелерді тиімді шеше алды. Мемлекеттің тұ тастығ ына қ ауіп тө ндіре бастағ ан.
128-тапсырма. Сө здердің ү ш жақ тағ ы жіктелуіне назар аударың ыздар.
Менің жаз-ғ ы-м кел-іп тұ р (осы шақ ).
Менің жаз-ғ ы-м кел-ді (ө ткен шақ ).
Менің жаз-ғ ы-м кел-еді (келер шақ ).
Менің киноғ а бар-ғ ы-м кел-іп тұ р. Мне хочется пойти в кино (осы шақ ).
Менің киноғ а бар-ғ ы-м кел-ді. Мне хотелось пойти в кино (ө ткен шақ ).
Менің киноғ а бар-ғ ы-м кел-еді. Мне захочется пойти в кино (келер шақ ).
129-тапсырма. Сө з тіркестерінің қ азақ ша аудармасын жазың ыздар.
Железный сплав, литейный сплав, выплавка чугуна, получение стали, обработка металлов, использовать.
130-тапсырма. Тө мендегі сұ рақ тар бойынша ө здік жұ мыстарын дайындаң ыздар.
|
|
|
1. Металлургия ғ ылымы нені зерттейді?
2. Металтану саласында қ азақ ғ алымдарынан кімдерді білесіздер?
3. Ертеде қ азақ жерінде қ олө нер металлургиясы болды ма?
4. Металлургия қ анша салағ а бө лінеді?
131-тапсырма. Тө мендегі етістіктерге бұ йрық райдың жұ рнақ тарын қ осып жазың ыздар
Ү л г і: Сө йлеу – сө йле+йін; сө йле; сө йле+ң із; сө йле+сін; сө йле+йік; сө йле+ң дер; сө йле+ң іздер; сө йле+сін.
Зерттеу, жү ргізу, қ олдану, есептеу, толық тыру, пайдалану, барлау, кү ресу, бақ ылау, қ орыту, бағ алау.
132-тапсырма. Бұ йрық райдың жекеше жә не кө пше тү рде жіктелу формасын есте сақ таң ыздар.
Ү л г і:
I Мен кө мектес+ейін, арала+йын Біз кө мектес+ейік, арала+йық
II Сен кө мектес, арала Сендер кө мектес+ің дер, арала+ң дар
Сіз кө мектес+ің із, арала+ң ыз Сіздер кө мектес+ің іздер, арала+ң ыздар
III Ол кө мектес+сін, арала+сын Олар кө мектес+сін, арала+сын
133-тапсырма. Етістіктерден қ алау рай жасап, оларды жіктең іздер.
Келіп еді, жазып отыр, сө йлеп тұ р.
3 апта. 9-тә жірибелік сабақ
134-тапсырма. Мә тінді екі мағ ыналық бө ліктерге бө ліп, олардың ә рқ айсысына тақ ырып қ ойың ыздар.
135-тапсырма. Мә тіннің бірінші мағ ыналық бө лігіне жоспар қ ұ рып, жоспар бойынша ә ң гімелеп берің іздер.
|
|
|
