Педагогикалық іс-әрекет субъекті

Педагогикалық іс-ә рекет субъекті

қ ұ рылымындағ ы кә сіби ө зіндік сана сезім

Мұ ғ алімнің тұ лғ алық мінездемесінде кә сіби пеадгогикалық ө зіндік сана-сезім қ омақ ты рө л атқ арады, оның қ ұ рылымына А. К. Маркова бойынша, мұ ғ алімнің педагогикалық мамандық тың нормаларын, ережелерін, модельдерін саналы тү сінуі, кә сіби ұ станымның, мұ ғ алім ең бегі тұ жырымдамасының қ алыптасуы; ө зін кейбір кә сіби ү лгілермен тең естіру, сә йкестендіру; ө зін басқ а, референтті адамдармен бағ алау; ө зін-ө зі бағ алау кіреді, оның ішінде бө лінетіндер: а) когнитивті аспект, ө зін, ө з іс-ә рекетін саналы тү сіну жә не б) эмоционалды аспект. Мұ ғ алімнің ө зін-ө зі бағ алау қ ұ рылымы қ ай кезде оң тайлы? Яғ ни, мұ нда ө зекті жә не рефлексивті ө зін-ө зі бағ алау арасындағ ы ең аз  айырмашылық тар, ө ткенді шолатын жә не ө зекті, ө зекті жә не идеалды ө зін-ө зі бағ алаулар арасындағ ы ең жоғ ары айырмашылық тар бейнеленген кезде [129, 45 б. ] жә не позитивті Мен-тұ жырымдаманың жасалуы белгіленген кезде оң тайлы. Мұ ғ алімнің позитивті Мен-тұ жырымдамасы тек оның іс-ә рекетіне ғ ана емес, сондай-ақ оқ ушылармен ө зара ә рекеттесудің жалпы климатына да ә сер етеді.

Адамның педагогикалық іс-ә рекетке сә йкестілігі 

Тұ лғ а қ ұ рылымында тү сінік берілген, педагогикалық іс-ә рекет субъектінің сапаларын қ арастыру, индивидтік, туа берілген жә не ө зіндік, ө мір барысында жинақ талғ ан тұ лғ алық сапаларды педагогикалық іс-ә рекет ерекшеліктерімен тең естіруге мү мкіндік береді. Осы мағ ынада теріс жұ мыс істейтін К. К. Платонов ұ сынғ ан тұ лғ а қ ұ рылымы болып табылады.

К. К. Платонов бойынша, тұ лғ а кү рделі қ ұ рылым ретінде қ арастырылады, бұ л қ ұ рылым тө рт, тө меннен жоғ ары орналасқ ан, шағ ын қ ұ рылымдардан тұ рады: «4-ші тө менгі, негізінен биологиялық шартталғ ан тұ лғ аның шағ ын қ ұ рылымы темпераментті, қ айталау (жаттық тыру) жолымен қ алыптасатын жастық, жыныстық … қ асиеттерді, қ амтиды; 3-ші шағ ын қ ұ рылым, оғ ан психикалық процестердің, биологиялық нышандар негізінде жаттығ улар жолымен ә леуметтік қ алыптастырылғ ан даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады; 2-ші тә жірибе шағ ын қ ұ рылымы, оғ ан оқ ыту жолымен алынғ ан білімдер, дағ дылар, іскерліктер жә не ә деттер жатады; 1-ші жоғ арғ ы, тә рбиелеу жолымен қ алыптасты-рылғ ан бағ ыттылық тың негізінен ә леуметтік шартталғ ан шағ ын қ ұ рылымы» [175, 190 б. ].

Педагогтың ө з кә сібіне сә йкестілігінің екінші жоспары – оның педагогикалық іс-ә рекетке тұ лғ алық дайындығ ы. Дайындық адамның «Адам - Адам» типіндегі мамандық қ а деген рефлексияланғ ан бағ ыттылығ ын, оның дү ниетанымдық кемелдігін, кең жә не жү йелі кә сіби-пә ндік қ ұ зырлығ ын жә не де коммуникативтік жә не дидактикалық қ ажеттіліктер мен аффилияцияғ а деген қ ажеттілікті ұ йғ арады. Дайындық, 3-ші жә не 4-ші шағ ын қ ұ рылымдардың оптималды қ ызмет етуіне негізделе отырып, К. К. Платонов бойынша, тұ лғ аның 1-ші жә не 2-ші шағ ын қ ұ рылымдарын қ амтиды.

Басқ а адамдармен ө зара-ә рекеттесуге, педагогикалық қ арым-қ атынасқ а араласу адамның педагог іс-ә рекетіне сә йкестілігінің ү шінші жоспарын айқ ындайды. Ол ә ң гімелесушімен контакт орнатудың жең ілдігін, барабарлығ ын, ә ң гімелесуші реакцияларын бақ ылап отыру іскерлігін, ө зінің оғ ан сә йкес жауап қ айтаруын, қ арым-қ атынастан рахат алуды ұ йғ арады. Сыныптағ ы оқ ушылардың реакцияларын қ абылдау жә не тү сіндірмелеу іскерлігі, «кері байланыс арналары» арқ ылы келіп тү скен сигналдарды талдай отырып, «жақ сы коммуникатор» белгілері ретінде қ арастырылады. Шә кірттермен, студенттермен педагогикалық қ арым-қ атынасты дұ рыс ұ йымдастырудың маң ыздылығ ын есепке ала отырып, зерттеушілер педагогтың коммуникативтік қ абілеттерін арнайы қ алыптастыруғ а ерекше назар аударуда. Ө йткені қ азіргі кезде ол «педагогикалық қ арым-қ атынас қ ұ рылымдары мен заң дарын білмейді, оның коммуникативтік қ абілеттері мен жалпы коммуникативтік мә дениеті нашар дамығ ан» [82, 11 б. ].

Адамның педагогикалық іс-ә рекетке жарамдылығ ы (бейімділігі), дайындығ ы жә не кірісуі оның субъекттік сипаттамасының ү ш жағ ының мә ні. Ә рине, адамның даралық -тұ лғ алық сапаларының педагогикалық іс-ә рекетке сә йкестілігінің ү ш жағ ын толық тай дә л келуі (яғ ни, жарамдылық тың, дайындық тың жә не кірісудің тіркесімі) ғ ана оның неғ ұ рлым тиімділігін қ амтамасыз етеді. Алайда, шынайы ө мірде сә йкестіліктің ү ш жоспарының тіркесімдерінің тү рлі нұ сқ алары кездеседі, жә не де олардың ә рқ айсысы азды кө пті тү рде айқ ын кө рінеді. Тө менде келтірілген кесте сә йкестіліктің осы ү ш жағ ының ық тимал тіркесімдерін кө рсетеді.

Адамның педагог іс-ә рекетіне сә йкестілігі

Педагогикалық іс-ә рекетке сә йкестілік жоғ арыда кө рстелген оның кө ріністерінің жоспарларының ә рқ айсысымен мақ сатты жұ мыс нә тижесінде дамуы мү мкін екендігі ө зіне назар аудартады. Педагогтың ө з мамандығ ына жә не педагогикалық іс-ә рекет талаптарына сә йкестілігінің барлық жопарлары неғ ұ рлым толығ ырақ, мектепке дейінгі жә не кіші мектеп жасындағ ы балалармен, ең турашыл, ақ кө ң іл жә не айнып кетпейтін ө зара ә рекеттесу серіктері ретінде жұ мыс істеуде кө рінеді.