 |
§ 2. Оқу іс-әрекетінің пәндік мазмұны
|
|
|
|
§ 2. Оқ у іс-ә рекетінің пә ндік мазмұ ны
Оқ у іс-ә рекетінің пә ні
Оқ у іс-ә рекетінің пә ндік мазмұ нын талдау, кез-келген басқ а іс-ә рекет сияқ ты, оның пә нін анық таудан, яғ ни іс-ә рекеттің неге бағ ытталғ анын анық таудан басталады: бұ л жерде – білімдерді игеруге, ә рекеттердің жалпыланғ ан тә сілдерін игеруге, ә рекет тә сілдері мен амалдарын, оның бағ дарламаларын, алгоритмдерін ө ң деуге бағ ытталғ ан, осы ү рдіс барысында ү йренушілердің ө зі де дамиды. Оның мазмұ ны, пә ні осы болып табылады.
Д. Б. Эльконин бойынша, оқ у іс-ә рекеті игеруге тепе-тең емес – ол оның негізгі мазмұ ны болып табылады жә не игеруді қ амтитын оның даму дең гейі мен қ ұ рылымы арқ ылы анық талады. Сонымен бірге, оқ у іс-ә рекеті субъектінің ө зінің ө згеруіне бағ ытталғ андық тан, (ол оқ у іс-ә рекеті жетекші болып табылатын кіші мектеп жасында елеулі мө лшерде, тіпті іс жү зінде кез-келген жаста кө рінеді) игеру субъекттілік ө згерісті интеллектуалдық, тұ лғ алық тұ рғ ыда жанамаланады, бұ л да оқ у іс-ә рекетінің пә ніне жатады.
Оқ у іс-ә рекетінің қ ұ рал мен тә сілдері
Оқ у іс-ә рекетінің жү зеге асуына кө мектесетін қ ұ ралдарды ү ш тұ рғ ыдан қ арастырғ ан жө н. Біріншіден, бұ л оқ у іс-ә рекетінің танымдық жә не зерттеушілік қ ызметтерінің негізінде жатқ ан интеллектуалдық (С. Л. Рубинштейн терминдерінде – ойлау операциялары) ә рекеттер: талдау, синтез, жалпылау, жіктеу жә не т. б. Екіншіден, бұ л белгілік, тілдік, вербалдық қ ұ ралдар, осылардың формасында білім игеріледі, рефлексияланады жә не даралық тә жірибе ө ндіріледі. Ү шіншіден, бұ л негізгі білімдер, оларғ а жаң а білімдер қ осылуы арқ ылы оқ ушының даралық тә жірибесі, тезаурусы қ ұ рылымданады.
|
|
|
Осы ү ш қ ұ ралдардың бірігуі жайлы С. Л. Рубинштейннің жалпы оқ у теориясында неғ ұ рлым толығ ырақ айтылғ ан. Бұ л теория бойынша «проблеманы шешу немесе шешуге тырысу ә детте бұ рыннан бар білімдерден қ андай да бір жағ дайларды, шешу ә дістері немесе қ ұ ралдары ретінде алуды ұ йғ арады» [194, 1 т., 375 б. ].
Осығ ан сә йкес, мектептегі оқ у ү рдісінде, ә сіресе кіші мектеп жасында оқ у іс-ә рекетке араласу бір мезгілде оның қ ұ ралдарымен де жұ мыс істеуді ұ йғ арады.
Оқ у іс-ә рекетінің тә сілдері қ айта жаң ғ ыртушы, проблемалық -шығ армашылық, зерттеушілік-танымдық ә рекеттерді қ осатын кө пқ ыр-лы болуы мү мкін (В. В. Давыдов, В. В. Рубцов). Оқ у іс-ә рекетінің тә сілдері – бұ л қ алай оқ у керек, қ андай тә сілдермен білім алу керек деген сұ рақ тарғ а жауап. Тә сілдердің неғ ұ рлым толық жә не кең тү рдегі сипаттауы ақ ыл-ой ә рекеттерінің сатылап қ алыптасуы теориясында берілген (П. Я. Гальперин, Н. Ф. Талызина). Мұ нда бағ дарлану принципі, сыртқ ы, заттық ә рекеттен ішкі, ақ ыл-ой ә рекетіне кө шу жә не осы кө шудің оқ ушының ө зі қ алай жасағ анына қ атысты сатылылығ ы оқ у іс-ә рекетінің тә сілдерін толық тай ашып кө рсетеді.
Оқ у іс-ә рекетінің ө німі, оның нә тижесі
|
|
|
Оқ у іс-ә рекетінің ө німі ғ ылым мен практиканың тү рлі салаларында қ олдануды қ ажет ететін тапсырмаларды шеше алу іскерлігінің негізінде жатқ ан қ ұ рылымданғ ан жә не талданғ ан білім болып табылады. Сонымен қ атар, мотивациялық, қ ұ ндылық жә не мағ ыналық жақ тардағ ы психика мен іс-ә рекеттің ішкі жаң а қ ұ рылымы да ө нім болып табылады. Оқ у іс-ә рекетінің ө німі даралық тә жірибеге негізгі, органикалық бө лік болып енеді. Оның қ ұ рылымдық ұ йымдасуынан, жү йелілігінен, терең дігінен, беріктігінен адамның ары қ арайғ ы іс-ә рекеті, соның ішінде кә сіби іс-ә рекетінің, қ арым-қ атынасының табыстылығ ы кө п жағ ынан тә уелді.
Оқ у іс-ә рекетінің нә тижесі субъектінің мінез-қ ұ лқ ы болып табылады – бұ л не оның осы іс-ә рекетті жалғ астыруғ а деген қ ажеттілігі (қ ызығ у, кірісу, жағ ымды эмоциялар) немесе ниетінің болмауы, қ ашқ ақ тау, бас тарту. Екіншісі дү ние жү зі бойынша мектепке деген теріс қ атынастан, сабақ қ а келмеуден, мектептен кетуден кө рінеді.
§ 3. Оқ у іс-ә рекетінің сыртқ ы қ ұ рылымы
Оқ у іс-ә рекетінің сыртқ ы
қ ұ рылымының компоненттік қ ұ рамы
Оқ у іс-ә рекеті келесі компоненттерден тұ ратын сыртқ ы қ ұ рылымғ а ие, мотивация; кейбір жағ дайларда тапсырмалардың тү рлі формаларындағ ы оқ у міндеттері; оқ у ә рекеттері; ө зін-ө зі бақ ылауғ а ауысатын бақ ылау; ө зін-ө зі бағ алауғ а ауысатын бағ алау. Осы іс-ә рекеттің ә р компонентінің ө зіне тә н ерекшеліктері бар. Сонымен бірге, табиғ аты бойынша интеллектуалдық іс-ә рекет бола отырып, оқ у іс-ә рекеті кез-келген интеллектуалдық акт сипатталатын қ ұ рылыспен сипатталады, дә лірек айтқ анда: мотив, жоспардың болуы (пиғ ыл, бағ дарлама), орындау (жү зеге асыру) жә не бақ ылау (К. Прибрам, Ю. Галантер, Дж. Миллер, А. А. Леонтьев).
|
|
|
Оқ у іс-ә рекетінің қ ұ рылымдық ұ йымдасуын Д. Б. Эльконин – В. В. Давыдов теорияларының жалпы контекстінде сипаттай отырып И. И. Ильясов былай деп кө рсетеді «... оқ у ситуациялары мен міндеттерінің сипатталынатыны, мұ нда оқ ушы ә рекеттің жалпы тә сілін игеруге тапсырма мен оны игеру мақ сатын алады, жә не де белгілі бір кластағ ы міндеттерді шешудің жалпы тә сілдерін табу ү шін ү лгілер мен нұ сқ ау алады. Оқ у ә рекеттері - бұ л оқ ушылардың ғ ылыми тү сініктер мен ә рекеттердің жалпы тә сілдерін алуы мен табуы, жә не де оларды ө ндіру мен нақ ты міндеттерді шешуде қ олдану ә рекеттері. Бақ ылау ә рекеттері ө зінің оқ у ә рекеттерінің нә тижелерін берілген ү лгілермен жалпылауғ а бағ ытталғ ан. Бағ алау ә рекеттері берілген ғ ылыми білімдер мен міндеттерді шешудің жалпы тә сілдерін игерудің соң ғ ы сапасын белгілейді» [79, 43б. ].
Тө менде схемалық тү рде кө рсетілген оқ у іс-ә рекетінің сыртқ ы қ ұ рылымының ә р компоненттерін жете қ арастырайық.
|
|
|
