 |
Оқу еңбектестігінің амалдары
|
|
|
|
Оқ у ең бектестігінің амалдары
Оқ удағ ы ең бектестік тү рлі тә сілдердің, амалдардың кө мегімен ұ йымдастырылады, олар шә кірттердің іс-ә рекетін белгілі ережелерге бағ ындырады. Оқ у міндетін орындаудағ ы оқ удағ ы ең бектестіктің неғ ұ рлым кең таралғ ан тә сілі дискуссия, талқ ылау, проблемалық сұ рақ болып табылады. Сонымен қ атар, амалдардың ең бектестік формасынан, яғ ни оның қ орытынды жә не ағ ымдағ ы тү рлерінен де тә уелділігі белгіленген. Бірлескен жұ мысқ а арналғ ан тапсырманы қ орытынды орындауда ол міндетті орындау даралық болуы мү мкін, ал оны бақ ылау мен бағ алау – қ орытынды нә тижені талқ ылау процесінде бірлесіп жү ргізілуі мү мкін. Ағ ымдағ ы ең бектестікте тапсырманы орындау барлық кезең дерде барлық қ атысушылармен бірлесіп орындалады.
Бірлескен іс-ә рекетте тапсырманы орындау проблемасының теоретикалық талдауы кез-келген міндет ең бектестікке сә йкес еместігін кө рсетті: белсенді диалог жә не біріккен шешім логикалық пайымдауды, ө зара талдауды жә не ә ртү рлі кө зқ арастарды ө зара бағ алауды талап еткенде пайда болады. Оқ удағ ы ең бектестікке сә йкес міндет оны шешудің мазмұ ны мен тә сіліне аз дегенде бір кө зқ арастың болуын ұ йғ арады. Ең бектестікке неғ ұ рлым проблемалық оқ у міндеттері сә йкес. Мұ ндай міндеттер танымдық процестердің басымдылығ ының ө лшемдері бойынша оларды орындау барысында ойлау-мнемикалық болып табылады. Олар теоретикалық білімдерді белгілі бір дең гейде мең геру жә не оларды нақ ты жағ дайларда қ олдану ептіліктерін талап етеді.
|
|
|
Оқ удағ ы ең бектестік жағ дайында міндетті бірлесе орындау қ атысушылардың пә ндік-танымдық, пә ндік-коммуникативтік жә не пә ндік-рефлексивтік тұ рғ ыдағ ы шағ ын міндеттерді талқ ылауын ұ йғ арады (Е. Н. Емельянов, Е. Д. Маргулис). Біріншілері тікелей топқ а ұ сынылғ ан тапсырманы шешуді іздеумен байланысты, екіншілері – қ арым-қ атынас пен біріккен іс-ә рекетті ұ йымдастырумен, ү шіншілері – біріккен іс-ә рекетке қ атысушылардың ә рқ айсысының санасында олардың серіктестерінің міндеттер пә ні мен шарттарын қ алай тү сінетіні жайлы сә йкес тү сініктердің қ алыптасуымен байланысты. Міндеттерді орындау, ү ш сатылы кезең дерден ө теді: шарттармен танысу, шешу жә не бақ ылау. Оқ удағ ы ең бектестік жағ дайында міндетті бірігіп орындау барысында барлық кезең дерге жеке тұ рғ ыдан шешумен салыстырғ анда белгілі бір ерекшелік тә н, алайда жеке пікірлерді дер кезінде, тиімді бақ ылау да ерекше маң ыздылық қ а ие болады. Оның тиімділігінің тө менділігі немесе мү лдем болмауы топ жұ мысын ө німсіз немесе тіпті пайдасыз етуі мү мкін (Е. Д. Маргулис).
Оқ удағ ы ең бектестіктің тиімділігі ү шін оның ұ йымдастырылу сипаты, соның ішінде қ атысушылар іс-ә рекетінің сыртқ ы белгілі бір ережелерге бағ ынуы ү лкен мағ ынағ а ие (біріккен жұ мыс тә сілдерінің рө лдерін немесе тапсырмаларын тарату арқ ылы). Бұ л жерде триададағ ы талқ ылау барысын реттеуге тиісті жетекшіні тағ айындау оқ удағ ы ә ріптестікке қ атысушылардың бірлескен жұ мысының ө здігінен ұ йымдасуының факторы болуы мү мкін (В. Янтос). Ең бектестік тә сілдері жайлы айта отырып, ең бектестік формасының ө зі ғ ана емес, сондай-ақ, Т. К. Цветкованың зерттеулері кө рсеткендей, міндетті бірлесе орындауды ұ йымдастыру тә сілі де елеулі мә нге ие екенін атап ө ту қ ажет. Студенттер триадасының вербалды тапсырмаларды орындауын талдау материалының негізінде, вербалды тапсырманы бірлесе орындаудың алдын ала ө ң делген бағ дарламасы ең бектестікті ұ йымдастыру тә сілі ретінде бірлескен жұ мыс ө німділігін арттыратыны кө рсетілген. Бұ л жерде бағ дарлама пә ндік ө згеріс тә сілдерін де ұ сынады (Т. К. Цветкова).
|
|
|
Оқ ушылардың оқ удағ ы топішілік ө зара ә рекеттесулерінің зерттеуі бойынша жү рзізілген теоретикалық -эксперименталдық жұ мыстардың нә тижелері бірлескен, ұ жымдық субьект болып табылатын мұ ғ алім мен оқ у тобының оқ удағ ы ең бектестігін жү зеге асыру мү мкіндігі жайлы сұ рақ ты туындатты. Осы сұ рақ тың шешімі В. П. Панюшкиннің осы процестің фазалығ ының тұ жырымдамасында терең жә не жү йелі тү рде ұ сынылғ ан.
Ең бектестік фазалары
В. Я. Ляудис ұ сынғ ан [124] мұ ғ алім-оқ ушы ең бектестігінің продуктивті схемасының жалпы контексінде, В. П. Панюшкин олардың бірлескен іс-ә рекеттерінің қ алыптасу динамикасын жетілдірді [161, 162]. Бұ л процестің алты фазасы оқ удағ ы ең бектестіктің алты формасын қ амтиды, олар шә кірттердің жаң а іс-ә рекеттерінің қ алыптасу процесінде ө згеріп отырады. Бірінші фаза – іс-ә рекетке қ атыстыру. Ол келесі формаларды қ амтиды: 1) мұ ғ алім мен шә кірттер арасында бө лінген ә рекеттер, 2) оқ ушылардың ұ қ сату ә рекеттері, 3) оқ ушылардың еліктеуші ә рекеттері. Бірлескен іс-ә рекет динамикасының екінші фазасы – оқ ушылардың іс-ә рекетті мұ ғ аліммен келісімдеуі. Бұ л фазағ а келесі формалар енеді: 4) оқ ушылардың ө здігінен реттелуші ә рекеттері, 5) оқ ушылардың ө здігінен ұ йымдасушы ә рекеттері, 6) оқ ушылардың ө здігінен тү рткі болушы ә рекеттері. В. П. Панюшкин іс-ә рекетті жетілдірудегі серіктестік деген ү шінші фазаны жорамалдайды [161] (ө зімнің бө ліп кө рсеткенім – И. З. ). Ол бірлескен іс-ә рекеттің осы моделіндегі оқ ушылар мен мұ ғ алімдердің тең серіктестігі оның дамуы мен қ алыптаса бастауының нә тижесі болып табылады. Ү йренушілер неғ ұ рлым ересек болса, соғ ұ рлым нағ ыз бірлескен іс-ә рекет жасалу жолы жылдамырақ ө тіледі жә не оқ у-тә рбие процесінде тең серіктестік, субъект-субъекттік ө зара ә рекетке жылдамырақ жетеді деп ұ йғ аруғ а болады.
|
|
|
***
Оқ ушылардың субъект-субъекттік ө зара ә рекеттесу схемасы бойынша жә не мұ ғ аліммен ең бектестігінде жү зеге асырылатын оқ у-педагогикалық іс-ә рекеттің даралық іс-ә рекет алдында нә тижелік артық шылығ ы бар, олар ең бектестікті ұ йымдастыру формаларына, ең бектесуші адамдардың санына, олардың бірлескен іс-ә рекетке қ атынасына байланысты.
Ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тар
1. Бірлескен іс-ә рекеттің даралық іс-ә рекет алдындағ ы артық шылығ ының психологиялық себебі қ андай, олар ү немі байқ ала ма?
2. Ең бектестіктің ү йренушілерге жә не ү йретушіге (мұ ғ алімге) ық палы неден кө рінеді?
Ә дебиет
Лийметс Х. Й. Групповая работа на уроке. М., 1975.
Посталюк Н. Ю. Педагогика сотрудничества: путь к успеху. Казань, 1992.
Рубцов В. В. Организация и развитие совместных действий у детей в процессе обучения. М., 1987.
Формирование интереса к учению у школьников / Под ред. А. К. Марковой. М., 1986.
Цукерман Г. А. Совместная учебная деятельность как основа формирования умения учиться. М., 1992.
|
|
|
