 |
Салыстырмалы диагностикасы. Болжамы. 3.9. ЙОД ТАПШЫЛЫҚ АУРУЛАР. 3.9.1. Йод тапшылық аурулардың эпидемиологиясы
|
|
|
|
Салыстырмалы диагностикасы
Тү йінді жемсаумен кө рінетін аурулар арасында жү ргізіледі. Оның негізінде ЖИАБ, УДЗ мә ліметтері, сцинтиграфия мен гормональды зерттеулер жатыр.
Емі
Кө п жағ дайда Қ Б қ ызметінің бұ зылмағ ан коллоидты пролифирлеуші тү йінді жемсаудың кө лемі кіші болып, компрессия мен косметикалық мә селелерді тудырмайды. Олардың ағ за ү шін патологиялық маң ызы кү мә н туғ ызады. Ә сіресе бұ л кө лемі кіші тү йіндерге қ атысты. Сонымен, тү йінді (кө птү йінді) пролифирлеуші жемсауды анық тағ анда белсенді медикаментозды, тіпті инвазивті араласулар (операция, склеротерапия жә не т. б. ) кө птеген жағ дайларда тағ айындалмайды. Мұ ндай науқ астарды динамикалық бақ ылау Қ Б-дің қ ызметі мен УДЗ бойынша периодты тү рде жү ргізіледі (1–2 жылда бір рет). Операцияғ а кө рсеткіш косметикалық ақ ау немесе компрессиялы синдромғ а ә келетін едә уір кө лемдегі жемсаумен шектеледі, бұ л кезде альтернативті емдеу ә дісі 131I терапия болып табылады. Кистозды компоненті бар тү йінді коллоидты пролифирлеуші жемсауда ЖИАБ емдік манипуляция ретінде қ арастырылады, себебі ол киста ішіндегі сұ йық тық ты эвакуациялауғ а мү мкіндік береді.
Қ Д ісіктерін емдеу ә дісі — оперативті, ал жоғ ары сараланғ ан Қ Д рагы кезінде тиреоидэктомия жү ргізілгеннен соң 131I-пен терапия тағ айындалады (3. 11 бө лімді қ араң ыз). Егер ЖИАБ мә ліметтері бойынша науқ асқ а солитарлы тү йінді тү зілістің дамуымен фолликулярлы неоплазия диагнозы қ ойылса, қ ылтаны қ осып алып тастаумен сипатталатын гемитиреоидэктомия жү ргізіледі. Егер тү зіліс аденома болып шық са, емдеу шаралары осымен шектеледі, ал Қ Б фолликулярлы обыры болса - 131I-пен терапия жө ніндегі сұ рақ талқ ыланады.
|
|
|
Болжамы
Жиі тү йінді коллоидты жемсау ешқ андай патологиялық маң ыздылық қ а ие болмайды; компрессиялы синдромның даму қ аупі тө мен, йод тапшы аймақ тардағ ы болжам Қ Б функционалдық автономиясының қ алыптасуы нә тижесінде тиреотоксикоздың дамуымен анық талады. Қ Б-дің қ атерлі ісіктері кезінде сырқ ат болжамы оларлың морфологиясына тә уелді анық талады.
3. 9. ЙОД ТАПШЫЛЫҚ АУРУЛАР
Йод тапшылық ауруларына (ЙТА) йод қ абылдауды қ алыптастырғ аннан кейін қ алпына келетін, йод жетіспеушілігі нә тижесінде популяцияда дамитын барлық патологиялық жағ дайларды жатқ ызады (кесте 3. 22). Бұ л термин Қ Б ауруларының йод тапшылығ ынан дамығ ан жалғ ыз жә не ең ауыр зардабы еместігін кө рсетеді. Минимальды физиологиялық йодқ а деген сұ раныс науқ астың жасы мен ағ заның физиологиялық жағ дайына тә уелді (3. 23кесте).
3. 9. 1. Йод тапшылық аурулардың эпидемиологиясы
Йод тапшылығ ы табиғ и экологиялық феномен болып табылады, себебі қ ұ нарлы топырақ пен жануар жә не ө сімдік текті тамақ қ ұ рамында да бұ л микроэлементтің мө лшері ө те аз. Осығ ан орай, ЙТА ә лемнің тү рлі мемлекеттерінің денсаулық сақ тау саласындағ ы басты маң ызды мә селелерінің бірі болып табылады. БДДҰ мә ліметтері бойынша шамамен 1570 млн. адамда (жер шары халқ ының 30%-ы) ЙТА-ның даму қ аупі бар, сонымен қ атар 500 млн. адам ауыр йод жетіспеушілігі мен эндемиялық жемсау жиі таралғ ан аймақ тарда тұ рады.
|
|
|
3. 22 кесте. Йод тапшылығ ы патологиясының спектрі
| Қ ұ рсақ ішілік кезең | Тү сіктер Ө лі туылу Туа біткен ақ аулар Перинатальді ө лімнің ө суі Балалар ө лімінің ө суі Неврологиялық кретинизм: — ойлау қ абілетінің бұ зылуы — саң ыраулық, мылқ аулық — қ итарлық Микседематозды кретинизм (гипотиреоз, ергежейлік): — есте сақ тау қ абілетінің тө мендеуі — ергежейлік — гипотиреоз Психомоторлы бұ зылыстар |
| Нә рестелер | Неонатальды гипотиреоз |
| Балалар жә не жасө спірімдер | Ақ ыл-ой мен физикалық жетілудің бұ зылысы. |
| Ересектер | Жемсау жә не оның асқ ынулары Йодиндуцирлеген жемсау |
| Барлық жастағ ылар | Жемсау Гипотиреоз Когнитивті қ ызметтің бұ зылуы Ядролық апаттарда радиоактивті йодты сің ірудің жоғ арылауы |
3. 23 кесте. Йод қ абылдау нормалары (БДДҰ, 2005)
| Адамдар тобы | Йодқ а деген сұ раныс мкг/тә у |
| Мектеп жасына дейінгі балалар (0-59 ай) | |
| Мектеп жасындағ ы балалар (6-12 жас аралығ ы) | |
| Ересектер (12 жастан жоғ ары ) | |
| Жү кті жә не емізетін ә йелдер |
Популяцияда йод тапшылығ ының басты кө рсеткіші қ андайда да бір аймақ та тұ ратын репрезентативті топтағ ы халық та несеппен шығ атын йод дең гейі болып табылады. Репрезентативті топқ а кіші мектеп жасындағ ы жас балаларды жатқ ызуғ а болады (7–12 жас) жә не зерттеу мектепте орындалады, себебі бұ л таң даудың кездейсоқ екендігін жә не репрезентативтігін кө рсетеді. Жеке несеп порцияларында йод экскрециясы дең гейі анық талғ аннан кейін интегральді кө рсеткіш есептеледі — йодурия медианасы (3. 24 кесте). Йод тапшылығ ының жанама жә не сенімді кө рсеткіші осы топ балаларында Қ Б-дің ұ лғ аюы (жемсау) болып табылады.
3. 24 кесте. Несептегі йод мө лшеріне байланысты йод тапшылығ ының ауырлық дә режесін бағ алаудың эпидемиологиялық нышандары (критерийлері)
|
|
|
| Йод тапшылығ ының айқ ындылығ ы | Репрезентативті топта несепте йод концентрациясының медианасы (мкг/л) |
| Йод тапшылығ ы жоқ | 100-ден астам |
| Жең іл йод тапшылығ ы | 50-99 |
| Орташа йод тапшылығ ы | 20-29 |
| Ауыр йод тапшылығ ы |
Осы нышандарғ а сай 2006 жылғ ы мә ліметтерге сү йенсек, жиі жең іл, сирек орташа дә режедегі йод тапшылығ ы барлық Ресей Федерациясы территориясында, Украина, Батыс жә не Шығ ыс Европа елдерінде (Франция, Испания, Бельгия, Италия) анық талды. ЙТА-ның спектрі тү рлі айқ ындылық тағ ы йод тапшылығ ы орнағ ан аймақ тарда ауыр дә режеде психиканың бұ зылуынан эутиреоидты жемсаудың таралуының ү лкеюіне дейін ауытқ иды (3. 25кесте).
Кесте. 3. 25. Тү рлі айқ ындылық тағ ы йод тапшылығ ы кезінде дамитын ЙТА спектрі
| Йод тапшылығ ы | Йодурия медианасы | Аурулар спектрі |
| Ауыр | < 25 мкг/л | Жү йке жү йесінің даму ақ аулары Репродуктивті бұ зылыстар Балалар арасында ө лімнің жоғ арылауы Жемсау Гипотиреоз |
| Орташа | 25–60 мкг/л | Орташа жә не ересек жас топтарындағ ы тиреотоксикоз |
| Жең іл | 60–120 мкг/л | Ересектердегі тиреотоксикоз |
Жалпылама йодтау профилактикасы арқ асында Польшада, Ұ лыбритания, Германия, Скандинавия мемлекеттерінде, Қ ытайда, Тү ркмения, Армения, Оң тү стік Америкада йод тапшылығ ы жойылғ ан. Йодтау профилактикасын жү ргізудің басты ә дісі тағ амғ а қ олданатын тұ зды йодтау болса, йод тапшылығ ын жоюдың басты нышаны йодталғ ан тұ зды ү й тұ рмысында жиі қ абылдау болып табылады. Йод тапшылығ ын жойылды деп, егер оның мө лшері 90%-дан асқ ан кезде ғ ана айта аламыз.
|
|
|
