 |
3.9.2.Қалқанша бездің йод тапшылық аурулары
|
|
|
|
3. 9. 2. Қ алқ анша бездің йод тапшылық аурулары
3. 9. 2. 1. Жайылмалы эутиреоидты жемсау
Этиологиясы
Қ Б ұ лғ аюына (жемсау) ә келетін бірден-бір себеп - йод тапшылығ ы. Йод жетіспейтін аймақ тарда дамитын жемсау - эндемиялық, ал қ алыпты мө лшерде йод қ абылдайтын аймақ та дамитын жемсау - спорадикалық деп аталады. Сирек жағ дайда ғ ана эндемиялық жемсау йод тапшылығ ымен байланысты болмай, басқ а зобогенді тү рткілер ә серінен дамиды (флавоноидтар, тиоцианаттер). Спорадикалық жемсаудың этиологиясы белгісіз, яғ ни гетерогенді. Бірқ атар жағ дайларда ол тиреоидты гормондардың синтезіне қ атысатын ферменттер жү йесінің туа біткен ақ ауларымен байланысты кө рініс береді.
3. 27 сурет. Йод тапшылық жемсаудың патогенезі
| 3. 27 сурет Стимуляция- Стимуляция Подавление- Басу Гиперплазия тироциов, увеличение щитовидной железы- Тироциттер гиперплазиясы, қ алқ анша бездің ү лкеюі Аутокринные местные тканевые факторы роста ИРФ-1, ЭРФ, ФРФ - Аутокринді жергілікті тіндік ө су факторлары ИӨ Ф-1, ЭӨ Ф, ФӨ Ф Йод- Йод Йодированные липиды (йодлактон)- Йодталғ ан липидтер (йодлактон) ТТГ- ТТГ Синтез тиреоидных гормонов, гипертрофия тироцитов- Тиреоидты гормондардың синтезі, тироциттердің гипертрофиясы |
Патогенезі
Йод тапшылығ ынан дамығ ан жемсаудың патогенезі жақ сы зерттелген (3. 27 сурет). Қ Д жасушаларында йод мө лшері азайғ анда, йодлактон секілді йодталғ ан липидтердің мө лшері тө мендейді (3. 26 кесте).
Бұ л қ осылыстар жергілікті тіндік ө су факторларының ө ндірілуіне тосқ ауылдаушы ә сер кө рсетеді (эпидермальді жә не инсулинтә різді ө су факторы 1, фибробластардың ө су факторы). Йод тапшылығ ы нә тижесінде осы заттардың тироциттермен ө ндірілуі қ арқ ынды жү реді де, нә тижесінде гиперплазия дамиды. Қ осымша Қ Б-дің ұ лғ аюына ТТГ-ның ынталандырушы ә сері ық пал етеді, бұ л ө з кезегінде қ ан қ ұ рамыіндік ө сунда тиреоидты гормондар мө лшері тө мендегенде біршама артады.
|
|
|
Кіші кө лемді жайылмалы эутиреоидты жемсауды барлық жағ дайда нағ ыз патология немесе агрессивті емдік ә рекетті қ ажет ететін жағ дай деп қ арастыруғ а болмайды. Бұ л ә сіресе жас балалардағ Қ Б кө лемі ө лшемдерінің, ә лі де талқ ылау ү стінде екендігімен байланысты.
Эпидемиологиясы
Таралуы йод тапшылығ ының айқ ындылығ ына тә уелді. Мысалы, жең іл дә режедегі йод тапшылығ ы орнағ ан аймақ тарда эутиреоидты жемсаудың халық арасында таралу жиілігі 10% болса, ал ауыр дә режедегі йод тапшылығ ы кө рініс берген аймақ тарда бұ л кө рсеткіш 100%-ғ а жетеді. Кейбір аймақ тарда жанама тү рде бірқ атар зобогенді тү рткілер айтарлық тай маң ыздылық қ а ие болады (африка мемлекеттерінде тағ амғ а қ осу мақ сатында пайдаланатын қ ұ рамында тапиока жә не маниока бар тиоционаттар).
Клиникалық кө рінісі
Сирек дамиды, тек ұ лғ айғ ан Қ Б-і ә серінен дамығ ан компрессиялы синдроммен кө рінеді. Кейде науқ астар мойнын аймағ ындағ ы жағ ымсыз сезімге шағ ымданады, бір жағ ынан мұ ндай шағ ымдар Қ Б-дің патологиясымен сирек жағ дайларда ғ ана байланысты болады. Кө зге кө рінетін жемсау косметикалық мә селеге айналуына байланысты, науқ астар жиі эндокринологқ а қ аралады.
|
|
|
Диагностикасы
Пальпациялағ анда жемсау анық талғ ан науқ астарғ а Қ Б кө лемін анық тау мақ сатында УДЗ, сонымен қ атар Қ Б қ ызметінің бұ зылысын жоқ қ а шығ ару мақ сатында ТТГ дең гейін анық тау тағ айындалады. Қ алыпты жағ дайда ә йел адамдарда Қ Б кө лемі 18 мл-ден аспайды, ал ер адамдарда— 25 мл. Жайылмалы эутиреоидты жемсауда без екі жақ бө лігінің ұ лғ аюы есебінен ү лкейеді, бірақ науқ аста ТТГ мө лшері қ алыпты болады.
3. 26 кесте. Жайылмалы эутиреоидты жемсау
| Этиологиясы | Жиі себебі — йод тапшылығ ы, сирек басқ адай сыртқ ы ортадағ ы зобогенді тү рткілер (флавоноидтар, тиоцианаттар) |
| Патогенезі | Йодтың интратиреоидты қ осылыстарының тежеуші ә серінің тө мендеуі нә тижесінде тіндік ө су факторлары синтезінің қ арқ ындауы ә серінен дамитын тироциттер гиперплазиясы |
| Эпидемиологиясы | Таралу жиілігі йод тапшылығ ының айқ ындылығ ына тә уелді: жең іл йод тапшылығ ы дамығ ан аймақ тарда халық тың 5–10%-да, ауыр йод тапшылығ ында 100% |
| Басты клиникалық кө рінісі | Кө рініс бермейді, сирек жағ дайда без кө лемінің ұ лғ аюы нә тижесінде компрессиялы синдром болады |
| Диагностикасы | Қ Б пальпациясы, УДЗ-сі, ТТГ дең гейін анық тау. |
| Салыстырмалы диагностикасы | Аутоиммунды тиреоидит (ТПО-АД дең гейінің жоғ арылауы, УДЗ мә ліметтері бойынша Қ Б гипоэхогенділігі, гипотиреоз); Грейвс ауруы (тиреотоксикоз, ЭОП); зобогенді тү рткілердің ә сері (тиреостатиктер, литий препараттарын қ абылдау) |
| Емі | Йод препараттары (100–200 мкг калий йодиді), левотироксин препараттарымен супрессивті терапия, калий йодидпен жә не левотироксинмен кешенді терапия |
| Болжамы | Қ олайлы, кө птү йінді жемсау жә не Қ Б-дің функционалды автономиясы дамуы мү мкін (3. 9. 2. 2 бө лімді қ араң ыз). |
|
|
|
