 |
Этиологиясы. Этиологиясы 98 % жағдайда — гормональды белсенді емес қатерсіз түзілістер
|
|
|
|
Этиологиясы
Бү йрек ү сті безі кө птеген кө рсеткіштер бойынша басқ а ағ залар ауруларын нақ тылау мақ сатында орындалатын КТ, МРТ, УДЗ арқ ылы визуализацияланатын аймақ та орналасады. Сондық тан, ешқ андай клиникалық кө рінісі жоқ кө лемді бү йрек ү сті безінің тү зілісін анық тау кездейсоқ табыс болып табылады.
4. 18 кесте. Бү йрек ү сті безінің инциденталомасы
| Этиологиясы | 98 % жағ дайда — гормональды белсенді емес қ атерсіз тү зілістер. Қ атерлі ісіктер — < 1% жағ дайда, гормональды-белсенді ісіктер — < 2 % жағ дайда дамиды |
| Патогенезі | Басым жағ дайда ешқ андай патологиялық маң ыздылық қ а ие болмайды (қ атерлі жә не гормональды-белсенді тү зілістерден басқ а) |
| Эпидемиологиясы | Жалпы популяцияда 5% (аутопсия мә ліметтері бойынша 10%) |
| Басты клиникалық кө рінісі | Дамымайды; жиі ілеспелі патология гормональды белсенді тү зіліспен потенциалды байланысты болады (артериялық гипертензия, семіздік, қ ант диабеті жә не т. б. ) |
| Диагностикасы | 1. Кіші дексаметазонды сынақ. 2. Қ ан сарысуындағ ы калий, натрий; артериялық гипертензияда – ренин, альдостерон. 3. Метанефриндер (катехоламиндер мен ВМК экскрециясы). 4. Диаметрі < 4 см болатын, 6, 12, 24 ай сайын жасалатын гормональды-белсенді емес тү зілістерінің КТ-сі (МРТ) |
| Салыстырмалы диагностикасы | Гормональды-белсенді жә не қ атерлі тү зілістер |
| Емі | Адреналэктомияғ а кө рсеткіштер: — гормональды белсенділік; — диаметрі > 5 см (диаметрі > 6 см); — кө лемді тү зілістердің ү демелі ө суі. Қ алғ ан жағ дайларда — 6, 12, 24 ай сайын динамикалық бақ ылау (КТ, МРТ) |
| Болжамы | Басым жағ дайда қ олайлы |
|
|
|
Этиологиясы
98% жағ дайда — гормональды белсенді емес қ атерсіз тү зілістер. Қ атерлі ісіктер — < 1% жағ дайда, гормональды-белсенді ісіктер — < 2 % жағ дайда дамиды (4. 19 кесте).
Патогенезі
Басым жағ дайда организм ү шін ешқ андай патологиялық маң ызы жоқ (қ атерлі жә не гормональды-белсенді тү зілістерден басқ а).
4. 19 кесте. Бү йрек ү сті безі инциденталомаларының морфологиясы
| Морфологиясы мен гормональды белсендігі | % |
| Гормональды-белсенді емес | 85 % |
| Киста | ~ 10 % |
| Миелолипома | |
| Бү йрек ү сті безінің жалғ ан тү зілістері | |
| Қ атерлі ісіктер | 1 % |
| Бү йрек ү сті безіне метастаздар | 1 % |
| Гормональды-белсенді ісіктер (феохромоцитома, кортикостерома, альдостерома) | 2 % |
Эпидемиологиясы
Жалпы популяцияда бү йрек ү сті безі инциденталомаларының таралымы 5% (аутопсия мә ліметтері бойынша 10%).
Клиникалық кө ріністері
Жоқ; жиі ілеспелі патология гормональды белсенді тү зіліспен потенциалды байланысты болады (артериялық гипертензия, семіздік, қ ант диабеті жә не т. б. ).
4. 16 сурет. Бү йрек ү сті безі инциденталомаларының диагностикасы мен емдеу алгоритмі
| 4. 16 сурет Инциденталома надпочечника- Бү йрек ү сті безінің инциденталомасы Малая дексаметозоновая проба- Кіші дексаметазон сынағ ы Метанефрины- Метанефриндер Ренин и альдостерон- Ренин мен альдостерон Нет гормональной активности- Гормональды белсендігі жоқ Гормональная активность- Гормональды белсенділік КТ через 12 мес- 12 айдан кейін КТ Рост опухоли- Ісіктің ө суі Адреналэктомия- Адреналэктомия |
|
|
|
Диагностикасы
Диагностикалаудың басты мақ саты гормональды белсенді, қ атерлі сипаттағ ы тү зілісті анық тау болып табылады (4. 16сурет).
Осы мақ сатта жү ргізіледі:
— Кіші дексаметазон сынағ ы (несеппен кортизолдың тә уліктік экскрециясын анық тау);
— Қ ан сарысуындағ ы калий, натрий; артериялық гипертензияда – ренин, альдостерон дең гейін анық тау;
— Метанефриндер (альтернативасы-катехоламиндер мен ВМК экскрециясы) дең гейін анық тау;
— Диаметрі < 5 см болатын интервалы 6, 12, 24 ай аралық та гормональды-белсенді емес тү зілістерінің КТ-сі (МРТ).
Салыстырмалы диагностикасы
Гормональды-белсенді жә не қ атерлі тү зілістер
Емі
Оперативті ем (ашық тү рдегі немесе эндоскопиялық адреналэктомия) тө мендегі жағ дайларда орындалады:
• Гормональды белсенді тү зілістерде.
• Диаметрі 5 см ү лкен болатын тү зілістер; қ атерліге ауысу қ аупі жоғ ары диаметрі 6 см ү лкен болатын тү зілістер.
• Динамикалық бақ ылау нә тижесінде кө лемді тү зілістің ү демелі ө суі.
Қ алғ ан жағ дайларда — 6, 12, 24 ай интервалмен динамикалық бақ ылау (КТ, МРТ).
Болжамы
Басым жағ дайларда қ олайлы.
5 БӨ ЛІМ
Ә ЙЕЛ ЖЫНЫСТЫҚ ЖҮ ЙЕСІНІҢ РЕПРОДУКТИВТІ ЭНДОКРИНОЛОГИЯСЫ
5. 1. Ә ЙЕЛ РЕПРОДУКТИВТІ ЖҮ ЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯСЫ МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ
Аналық без (ovarium, oophoron) — ә йел репродуктивті жү йесінің жұ п мү шесі жә не ішкі секреция безі (5. 1сурет). Қ алыпты жағ дайда аналық бездің массасы шамамен 5–8 г, ұ зындығ ы 2, 5–5, 5 см, ені1, 5–3, 0 см жә не қ алың дығ ы 2 см. Аналық без екі қ абаттан тұ рады: ақ қ абық пен қ апталғ ан қ ыртысты жә не милы қ абат. Қ ыртысты зат тү рлі даму кезең індегі фолликулалардан тұ рады.
5. 1 сурет. Аналық без: овуляторлы цикл барысында ө тетін ү рдістер
| 5. 1 сурет Овуляция- Овуляция Раннее желтое тело- Ерте сары дене Зрелое желтое тело- Жетілген сары дене Герминативный эпителий- Герминативті эпителий Белое тело- Ақ дене Примордиальные фолликулы- Примордиальды фолликулдар Строма- Строма Первичные фолликулы- Біріншілік фолликулдар Преантральный фолликул- Преантральды фолликул Антральный фолликул- Антральды фолликул Атретичный фолликул- Атретикалы фолликул Преовуляторный фолликул- Преовуляторлы фолликул |
|
|
|
Аналық безден бө лінетін басты стероидты гормондарғ а эстрогендер, прогестерон жә не андрогендер жатады. Эстрогендерге эстрадиол, эстрон жә не эстриол жатады. Эстрадиол (Е2) гранулеза жасушаларымен секрецияланады. Эстрон (E1) эстродиолдың шеткері ароматизация жолы арқ ылы тү зіледі; эстриол (Е3) аналық бездерде қ алдық ты мө лшерде синтезделеді; эстроиолдың басты кө зі бауырда эстрадиол мен эстронның гидроксильденуі болып табылады. Басты прогестагенді гормонғ а (прогестин) сары денемен синтезделетін прогестерон жатады. Негізгі аналық без андрогені, тека жасушаларымен синтезделетін андростендион болып табылады. Қ алыпты жағ дайда ә йел ағ засындағ ы андрогендердің басым кө пшілігі бү йрек ү сті безінде синтезделеді.
Эстрогендер мен прогестерон синтезіне қ ажетті қ осылыс холестерин болып табылады. Жыныс гормондарының биосинтезі кортикостероидтар секілді ө теді. Аналық бездің стероидты гормондары бү йрек ү сті безінің гормондары секілді жасушаларда жиналмайды, яғ ни синтез ү рдісі барысында секрецияланады. Қ ан арнасында стероидты гормондардың басым бө лігі транспортты ақ уыздармен байланысады: эстрогендер — жыныс гормондарын байланыстырушы глобулинмен (ЖГБГ), прогестерон — кортизол байланыстырушы глобулинмен (транскортин). Эстроген, прогестин жә не андрогендердің ә сер ету механизмі басқ а стероидты гормондардың ә сер ету механизміне ұ қ сас. Эстрогендердің басты метаболиттеріне ә лсіз эстрогенді белсенділікке ие катехолэстрогендер (2-оксиэстрон, 2-метоксиэстрон, 17-эпистриол) жатады; ал прогестеронның негізгі метаболиті- прегнандиол.
|
|
|
Пебуртатты кезең нің басталуына дейін аналық бездерде гонадотропиндерге тә уелсіз біріншілік фолликулалардың баяу ө сіп дамуы жү реді. Жетілген фолликулалардың бұ дан ә рі қ арай дамуы тек гипофиздің гормондары арқ ылы ғ ана іске асады: фолликулстимулдеуші (ФСГ), лютеиндеуші (ЛГ) гормондар; аталғ ан гормондардың ө ндірілуі гипоталамустың гонадолибериндері арқ ылы реттеледі. Овариальды циклде екі фазаны ажыратады— фолликулярлы жә не лютеинді, бұ л ө з кезегінде екі жағ даймен сипатталады — овуляция жә не етеккір (5. 2 сурет).
Фолликулярлы фазада гипофизбен ФСГ секрециясы біріншілік фолликулалардың ө суі мен дамуын ынталандырады, сонымен қ атар фолликулярлы эпителий жасушаларымен эстрогендер ө ндірілуін ү стемелейді. Гонадотропиндердің овуляция алдындағ ы бө лінуі овуляция ү рдісін анық тайды. ЛГ овуляторлы кезең де бө лінуі мен аз мө лшерде ФСГ бө лінуі гипофиздің гонадолибериндер ә серіне сенсибилизациядлануына жә не 24 сағ ат барысында эстроиол дең гейінің кенет тү суіне байланысты, сонымен қ атар мұ ны эстрогендер мен ЛГ тым жоғ ары концентрациясына орай дамитын оң кері байланыс механизмімен де байланыстыруғ а болады.
5. 2 сурет. Етеккір циклы барысында ә йел репродуктивті жү йесіндегі циклдік ө згерістер
| 5. 2 сурет Гонадотропины- Гонадотропиндер ФСГ- ФСГ ЛГ-ЛГ Овариальный цикл- Овариальды цикл Созрев. фолликула- Фолликуланың жетілуі Овуляция- Овуляция Желтое тело- Сары дене Эстрадиол- Эстрадиол Прогестерон- Прогестерон Эндометрий- Эндометрий Менструация- Етеккір Фолликулярная фаза- Фолликулярлы фаза Овуляторная фаза- Овуляторлы фаза Лютеиновая фаза- Лютеинді фаза |
Овуляторлы кезең дегі ЛГ дең гейінің жоғ арылауынан прогестерон бө летін сары дене тү зіледі. Прогестрон жаң а фолликулалардың ө суі мен дамуын тежейді, сонымен қ атар эндометрийге ұ рық танғ ан аналық без жасушасының енуіне қ олайлы жағ дай жасайды. Прогестронның сарысулық концентрациясының платосы ректальды (базальді) температура платосына сай келеді (37, 2–37, 5 °С), яғ ни бұ л ө ткен овуляцияны диагностикалау ә дістеріне негіз болады. Егер ұ рық тану болмаса 10–12 кү ннен кейін сары дене кері қ арай дамиды, ал ұ рық танғ ан аналық жасуша эндометрийге енсе, тү зілген бластула хориондық гонадотропин (ХГ) бө ліп, сары дене жү ктіліктің сары денесіне айналады.
|
|
|
Овариальды (менструальды) циклдің ұ зақ тығ ы қ алыпты жағ дайда 21- 35 кү н. Кең таралғ ан 28-кү ндік цикл, бұ л жалпы ә йелдердің 30–40 % ғ ана тә н. Менструальды кезең нің ү ш фазасын ажыратады: менструальды (эндометрийдің десквамация фазасы), менструациядан кейінгі (эндометрийдің пролиферация фазасы), менструация алды (функциональды немесе секреторлы фаза). Соң ғ ы екі фаза арасындағ ы шекара овуляция болып табылады. Менструальды циклдің басы менструацияның бірінші кү нінен бастап саналады.
|
|
|
