 |
5.2. ГИНЕКОЛОГИЯЛЫҚ ЭНДОКРИНОЛОГИЯДАҒЫ
|
|
|
|
5. 2. ГИНЕКОЛОГИЯЛЫҚ ЭНДОКРИНОЛОГИЯДАҒ Ы
ЗЕРТТЕУ Ә ДІСТЕРІ
5. 2. 1. Физикалық зерттеу ә дістері
Дене қ алпын, тері асты шел май қ абатының таралуы мен айқ ындылығ ын, сү т бездері мен тү ктену дә режесін бағ алау гинекологиялық жә не жалпы қ арау арқ ылы жү ргізіледі. Сұ растыру барысында менархе келген жасы, менструальды цикл бұ зылыстарының бар жоқ тығ ы, менстраульды бө ліністердің ұ зақ тығ ы мен сипаты, цикл ұ зақ тығ ы анық талады. Жү ктіліктің саны, босану уақ ыты, жыныстық қ атынасқ а тү скен жас шамасы, сақ тану жолдары, жү ктілік пен босанудың ағ ым ерекшеліктері де сұ растырылады. Сау баланың дү ниеге келуімен аяқ талатын жү ктіліктің қ алыпты дамуы мен ағ ымы ә йелде ауыр эндокринді патологияның даму қ аупін азайтады. Бұ л мә ліметтер кез келген эндокринді патологияның қ ашан басталғ анын анық тауғ а анамнездік нұ сқ аулық тар болып табылады.
5. 2. 2. Зертханалық ә дістер
Сыртқ ы жыныс мү шелері дұ рыс дамымағ ан нә рестелерде, біріншілік аменореяның барлық кездерінде, сонымен қ атар жыныстық жетілудің бұ зылыстарымен жү ретін хромосомды ауруларды диагностикалауда кариотипті анық тау міндетті тү рде жү ргізіледі.
Ә йел репродуктивті жү йесінің ауруларын зертханалық зерттеу аналық бездер мен бү йрек ү сті бездерінің стероидты гормондарын, сонымен қ атар гонадотропиндер (ЛГ жә не ФСГ) мен пролактинді анық таумен сипатталады. Тұ рақ ты менструальды цикл кезінде немесе олигоменореяда гонадотропиндердің базальды мө лшерін анық тау менструальды циклдің 5–7 кү ндері жү ргізіледі (ерте фолликулярлы фазада). Алынғ ан мә ліметтер басым жағ дайда гипер-, гипо- немесе нормогонадотропинді жағ дайларды ажыратуғ а мү мкіндік береді. Біріншілік гипогонадизм (аналық бездердің қ ажу синдромы, менопауза, овариэктомия) ФСГ мен ЛГ жоғ ары, ал эстрадиолдың тө мен болуымен кө рінеді. Екіншілік (гипофизарлы) гипогонадизм кезінде гонадотропиндердің де, эстрадиолдың де мө лшері тө мендейді. Сары дененің функционалды белсенділігін бағ алау мақ сатында лютеинді фазада қ ан қ ұ рамындағ ы прогестерон дең гейін анық тау тағ айындалады. Вирильді синдром кезінде гиперандрогения тү рін нақ тылауда қ ан сарысуында дегидроэпиандростеронсульфат (ДЭАС) жә не тестостеронды, ал туа біткен бү йрек ү сті безі қ ыртысты затының дисфункциясын диагностикалауда 17-гидроксипрогестеронды анық тау жү ргізіледі (4. 6 бө лімді қ араң ыз).
|
|
|
Ө те сирек жағ дайларда репродуктивті жү йенің функционалды жағ дайы мен бұ зылыстары сипатын анық тау мақ сатында фармакологиялық сынамалар орындалады. Оларғ а хориондық гонадотропинмен сынама (ХГ) жатады, яғ ни бұ л біріншілік жә не екіншілік гипогонадизмді салыстырмалы диагностикалау шең берінде гонадотропинді стимуляцияғ а реакциясын бағ алауғ а мү мкіндік береді. Гипоталамустық жә не гипофизарлы гипогонадизмді салыстырмалы диагностикалауда гонадотропин-рилизинг-гормон туындыларымен (бусерелин, трипторелин) сынаманы қ олдануғ а болады.
5. 2. 3. Аспаптық зерттеу ә дістері
Гинекологияда инвазивті емес, қ ауіпсіз жә не қ олжетімді кең кө лемде қ олданыс тапқ ан аспаптық зерттеу ә дісі- ультрадыбысты зерттеу. Ол аналық бездер мен кіші жамбас астауының басқ а ағ заларын визиуализациялап қ ана қ оймай, фолликулалардың ө суі мен дамуын, эндометрийдің қ алың дығ ын бағ алауғ а, аналық бездердің ісік тә різді тү зілістерін анық тауғ а мү мкіндік береді. Сонымен қ атар кең кө лемде тек диагностикалау мақ сатында емес, тү рлі гинекологиялық ауруларды емдеуде эндоскопиялық зерттеу ә дістері қ олданылады (кольпоскопия, гистероскопия жә не лапароскопия).
|
|
|
5. 3. АМЕНОРЕЯ
Аменорея дегеніміз репродуктивті жастағ ы ә йелдерде етеккірдің болмауын айтады. Біріншілік аменорея - 16 жастан асқ ан қ ыз балаларда етеккірдің болмауы, екіншілік аменорея — бұ рын менструальды циклі тұ рақ танғ ан ә йелдерде 6 ай кө лемінде етеккірдің тоқ тауы. Аз кө лемдегі етеккір- опсоменорея; сирек тұ рақ сыз етеккір (жылына 9 реттен аз) – олигоменорея. Физиологиялық аменорея жү ктілік кезінде жә не менопаузадан кейін дамиды.
5. 1 кесте. Аменорея
| Этиологиясы мен патогенезі | Біріншілік аменорея: Тернер, Каллманн синдромы, гонада дисгенезиялары, сирек жағ дайда жү ре пайда болғ ан патология (гормональды-белсенді емес гипофиз аденомасы). Екіншілік аменорея: мезгілінен ерте аналық бездердің қ ажу синдромы (МЕАБҚ С) (хромосомды аномалиялар, аутоиммунды оофорит), гиперпролактинемия, гипофизарлы жеткіліксіздік, аналық бездердің поликистозды синдромы |
| Эпидемиологиясы | Біріншілік аменореяның халық арасында таралуы 0, 5 – 1, 2%, екіншілік аменорея 5%, Тернер синдромы жиілігі– 1: 2500 қ ыз балағ а; МЕАБҚ С – 30 жастан кіші ә йелдер арасында 0, 1%, 40 жастан жас ә йелдер арасында 1% |
| Басты клиникалық кө ріністері | 1. Етеккірдің болмауы, бедеулік 2. Эстрогендер тапшылығ ымен байланысты дамитын симптомдар (қ ызба толқ ындары, тү нгі тершең дік, кө ң іл-кү йдің тұ рақ сыздығ ы, диспареуния, либидоның тө мендеуі) 3. Аменореяның дамуына ә келетін жеке аурулардың спецификалық кө ріністері (Тернер синдромына тә н сырт-келбет, гиперпролактинемия кезіндегі галакторея, гирсутизм жә не т. б. ) |
| Диагностикасы | 1. Гормональды зерттеу (ФСГ, эстрадиол, пролактин, тестостерон, ДЭА, ТТГ жә не т. б. ) 2. Біріншілік аменорея кезінде кариотиптеу 3. Кіші жамбас астауының УДЗ-сі жә не гинекологиялық зерттеу 4. Мерзімінен ерте аналық бездердің қ ажу синдромы – ілеспелі аутоиммунды сырқ аттардың скринингі 5. Гипогонадизм асқ ынуларын диагностикалау (остеопороз, урогенитальды бұ зылыстар) 6. Кө рсеткіштер бойынша гипофиз МРТ-сі (гиперпролактинемия, гормональды-белсенді емес аденома) |
| Салыстырмалы диагностикасы | Аменореяның дамуына ә келетін сырқ аттар арасында жү ргізу |
| Емі | 1. Эстрогендермен орынбасушы терапия 2. Аменореяны дамытатын сырқ аттардың спецификалық терапиясы (гиперпролактинемия кезінде дофаминомиметиктер жә не т. б. ) 3. Y-хромосома анық талғ анда екі жақ ты гонадэктомия (тестикулярлы феминизация синдромы) 4. Гипогонализм асқ ынуларын емдеу (остеопороз, урогенитальды бұ зылыстар) 5. Кө мекші репродуктивті технологиялар |
| Болжамы | Эстрогендер тапшылығ ы жү рек-қ антамыр жү йесі аурулары мен остеопороздың даму қ аупін жоғ арылатады |
|
|
|
|
|
|
