 |
1 бөлім. ПатологиялыҚ анатомияныҚ зерттеу Әдістері
|
|
|
|
1 бө лім. ПАТОЛОГИЯЛЫҚ АНАТОМИЯНЫҚ ЗЕРТТЕУ Ә ДІСТЕРІ
Патологиялық анатомияның зерттеу ә дістеріне аутопсия, биопсия жө не эксперимент арқ ылы тексеру кіреді.
Аутопсия (грекше autopsia - ө з кө зімен кө ру) деп ө лу себептерін анық тау ү шін мә йітті ашьш кө ру ә дісі аталады. Аутопсия кепке дейін патологиялық анатомияның негізгі ө дісі болып келді. Мө йітті ашып кө ру арқ ылы кө птеген патологаялық ө згерістерді анық тауғ а болады. Қ азіргі таң да ауруханада ө лген ө рбір науқ ас осы ө діспен тексеріліп, клиникада қ ойылғ ан диагноздың дү рыс не қ ателігі, қ олданылғ ан емнің қ аншалық ты пайдалы жә не уақ ытылы болғ ан-дыгы, аурудың асқ ыну белгілері, ө лу себептері анық талады. Аутопсия кезінде ауру белгілерін тек кө збен кө ріп қ ана қ оймастан, алы-нғ ан материалды жан-жақ ты гистологиялық, гистохимиялық, им-муноморфологиялық, керек болғ анда, электронды микроскоптық тексеру мү мкіндігі бар. Кейде ауру диагнозьш анық тау ү шін бак-териологиялық, вирусологиялық зерттеулер де қ олданылады.
Егер де ашып кө ру нә тижесінде ауру диагнозы уақ ытылы қ ой-ылмағ аны не қ олданылғ ан ем дү рыс еместігі анық талса, ол жіберілген қ ателердің бә рі де клинико-анатомиялық конференци-ада жан-жақ ты талқ ыналады.
Міне, осы жолмен патологоанатом клиника жү мысына, диагноз қ ою, емдеу ү рдістерің е тікелей қ атыса алады.
Биопсия (bios - ө мір, opsis — кө ру) деп ауру сипатын анық тау мақ сатында науқ астың зақ ымданғ ан тінінен кесіп алып, тексеруді тү сінеді. Демек, биопсия — тірі адамды морфологиялық ә діспен тексеру деген сө з. Биопсиялық тексеру ү шін материалдар эр тү рлі жолдармен алынады. Мысалы, асқ азан-ішек жә не тыныс жолда-рынан биопсия аспирация ө дісімен алынса, бауырдан, бү йректен пункция арқ ылы алуғ а болады. Сү йектерді ө дейі тесу арқ ылы алы-натын биопсияны трепанобиопсия деп атайды. Биопсия — негізінен
|
|
|
1 бө лім. Патологиялық анатомияның зерттеу ә дістері - 2 3
ауру диагнозын, ө сіресе қ атерлі ісіктерді уақ ытылы анық тау ү шін қ ажет ә діс.
Биопсия аурудың алғ ашқ ы морфологиялық белгілерін кө руге, оның кейінгі даму ү рдісін зерттеуге, қ олданылган емнің қ анша-лық ты пайдалылығ ын анық тауғ а мү мкіншілік тудырады. Биопсия ә дісінің клиникада ө лі ө зін жан-жақ ты хө рсете қ оймаган, ө те кү рделі ауруларды тексеріп білуге жө рдемі зор. Клиника жагдай-ында науқ астан операция жолымен не ә дейі диагнозды анық тау ү шін алынғ ан барлық тіндер, қ ырындылар толық тексеріледі. Қ азіргі уақ ытта биопсия патологоанатомдардың тексеру ө дістерінің негізгі тү рі болып, оның саны жыл сайын тоқ таусыз артуда.
Эксперимент арқ ылы тексеру ө дісі де патологиялық анатоми-яда кең інен қ олданылады. Себебі, кейбір аурулардың шығ у механизмін адамда зерттеу мү мкін емес, сол ү шін эксперимент жасалады. Мысалы, кө птеген қ атерлі ісік тудырушы (канцероген) заттардың, аса улы химиялық қ осьшдыларының ә серін тек осы жолмен гана ү йрену мү мкін. Қ азіргі уақ ытта қ оршаган ортаның организмге ә серін білу ү шін де эксперименттер кең інен қ олданы-
|
|
|
лады.
Адам ауруының ә р тү рлі модельдерін эксперимент арқ ылы тексеру, кө птеген аурулардың патогенезін терең ірек тү сінуге, оның морфогенезін анық тауғ а, ei^zjey ө дістерін жан-жақ ты жетілдіре тү су-ге мү мкіншілік тудырады. Дегенмен, экспериментте алынган зерттеу қ орытындыларын адам патологиясьша тікелей кө шіруге бол-майды, эксперимент нә тижесі жә не де ү зақ уақ ыт клиникалық сьшақ тан ө туі керек.
Қ азіргі кезенде патологшшық анатомияда электрондық мик-роскопты, цитохимия, радиоавтография жө не т. б. жаң а ө дістерді кең інен қ олдануғ а байланысты патологиялық ү рдістерді ультра-қ ү рылымдар дең гейінде, тіпті молекула дең гейінде тексеру мү мкіндігі бар.
Молекулалық дең гейдегі зерттеулер патологиялық анатомия-ның биохимиямен жақ ындай тү суіне, кө птеген биохимиялық ү рдістердің қ ү рылымдық негізін анық тауғ а алып келуі созсіз.
1. 1. Ө ЛІМ БЕЛГЫЕРІ ЖӘ НЕ Ө ЛІМНЕН КЕЙІНГІ Ө ЗГЕРІСТЕР
Табиғ аттагы тірі жан-жануарлардың бә рі де ө з тіршілігін ө ліммен аяқ тайды, ягни мө йітке айналады. " Ө мір сү ру - ө лу деген сө з" деп Ф. Энгельс бекерге айтпаган.
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
1 бө лім. Пагпологиялық анатомияның зерттеу ә дістері
Ө лу заң цылық тарын, оның себептерін жө не ө лімнен кейінгі ө згерістерді зерттейпін ілімді танатология деп атайды. Дцам ө лімін бү кіл организмнің ө лімі деп қ арау керек. Бірақ, ө р тү рлі зертгеулер арқ ылы кейбір ағ залардың, тіндердің ө з тіршілігін организм ө лген-нен кейін де біраз уақ ытқ а дейін сақ тай алатындығ ы анық талғ аң. Осығ ан байланысты ө лген адам ағ заларын, тің дерін трансплантация ү шін пайдалану мү мкіншілііі туды. Қ азіргі кезде бү йректерді, жү ректі ө лген адамнан ауру адамғ а кө шіріп отырғ ызу тә жірибиде кең жол алғ ан. Кейінгі уақ ытта тек жеке ағ заларды ғ ана емес, ағ за-лар кешенін (мысалы, ө кпе-жү рек) кө шіріп отырғ ызу мү мкіншіліктері бар. Ағ заларды трансплантацияғ а дайындамастан бү рьш кенеттен қ айтыс болғ ан адамның анық ө лгең цігіне кө з жеткізу керек. Бү л жағ дайда ө лім жө ніндегі қ орытындыны ө детте сот меди-цинасының сарапшылары береді. Бірақ та ө лім белгілерін білу, ө лім себептерін анық тау барлық дө рігерлер ү шін, ө сіресе, патологоана-томдар ү шін аса қ ажет. Патологоанатом тек аурухана жағ дайында қ айтыс болғ ан науқ асты ашып кө ріп, ө зінің қ орытынды сө зін ө лімнің қ аң дай ауру салдарынан болғ анын, оның пайда болу механизмдерін ашьш беруді арнайтыны мө лім.
|
|
|
Ө лу ү рдісі ө те кү рделі болып, бірнеше сатылардан тү рады. Ола- рғ а: жамталасалды куйі, жанталас (агония) жө не клиникалық ө лім тү сінікгсрі кіреді. Ө лімнің ө рбір сатысыньщ ү зақ гық мерзімі ө р тү рлі, мысалы, агония бірнеше минуттан бірнеше сағ атқ а немесе тә улікке созылуы мү мкін. Клиникалық ө лім ө детте 5-6 минутган соң биоло-гиялық ө лімге ө теді. Бү л кезде орталық нерв жү йесінде, кейінірек басқ а ағ заларда қ айтымсьгі ө згерістер дамиды. Осы кезден бастап қ ана организмді мә йіт деп атауғ а болады.
Ө лімнің себептеріне қ арай табиғ и (физиологиялық ), зорлық -зомбылық нө тижесінде жә не ауруғ а байланысты тү рлерін ажыра-тады.
Табиги ө лім адам ө бден қ артайып, ағ за қ ызметтерінің бірте-бірте ө лсіреп барып, тоқ тауымен, тозуымен байланысты. Адам ө мірінің ү зақ тығ ы ғ алымдардың болжауы бойынша 160-180 жас, бірақ кө птеген себептерге байланысты бү л жасқ а осы кү ндері же-келеген адамдар ғ ана жетіп отыр.
Зорлық -зомбылық нә тижесіндегі ө лімді сот медйцинасы зерттейдд.
Ә р тү рлі аурулар салдарынан ө лу себептерін негізінен патоло-гоанатомдар тексереді.
|
|
|
Ауру асқ ыньш кеткенде, мысалы, миғ а қ ан қ ү йылғ анда, жү рек инфарктында, ө кпе артериясының тромбоэмболиясында адам кенеттен, кейде бірнеше минуттар ішінде де ө ліп кетуі мү мкін. Ал
кө птеген созылмалы аурулар нө тижесінде пайда болатын ө лімді дә рігерлер клиника жағ дайында бақ ылап, оларды ө лімнен алып қ алу ү шін реанимация (латынша — reanimatio — қ айта тірілту) шараларын кең інен қ олданады.
Биологиялық ө лімнен кейін біршама уақ ыттан соң ө лімнің мор-фологиялық белгілері жә не ө лімнен кейінгі ө згерістер дамиды. Бү л ө згерістерді анық білу жө не зерттеу, кейбір жағ дайда кездесетін жалган ө лімді анық тауда аса қ ажет. Сол ү шін мә йітті клиникада кемінде екі сағ ат сақ тап, ө лімнің алғ ашқ ы белгілері байқ алғ анда ғ ана патологиялық анатомия бө лімдеріне кө шіреді.
Ө лімнің алғ ашқ ы белгілеріне: 1) мә йіттің сууы; 2) мә йіттің сіресіп қ алуы; 3) мә йіттің кебуі; 4) қ анның қ айта бө лінуі; 5) мө йіт дақ тары кіреді.
Мә йіттің сууы ө лгеннен соң организмдегі зат алмасу ү рдісінің тоқ тауына байланысты. Дене жылуы бірте-бірте азайып, айнала-дағ ы температурадан 0, 5-1 °С тө менірек дә режеге дейін тү седі.
Орташа есеппен мә йіт температурасы сшгатъша 1 °С тө мендейтіні анық талғ ан. Бірақ кейбір ауруларда (сіреспе, сепсис, бө ртпелі сү зек) мә йіт температурсы бірнеше сағ атқ а дейін бү рынғ ыдан да жоғ ары болуы мү мкін.
Мә йіттің сіресіп қ алуы дене бү лшық еттерінің қ атайып, тар-тылып қ алуына байланысты. Бү л ө згерістердің негізіндегі биохи-миялық ү рдістер жатады. Тірі организмдегі бү лшық еттердің белгілі бір тонуста тү руы аденозинү шфосфат (АҮ Ф) қ ышқ ылының бү лшы-қ еттермен байланысты болуымен тү сіндіріледі. Ө лгеннен соң АҮ Ф-тың бір бө лігі бү лшық еттерден бө лініп шығ ып, олардың 2-4 сағ ат бойында босап қ алуына себеп болады. АҮ Ф-тың бірте-бірте жой-ылуына байланысты жә не сол жерде сү т ідышқ ылының, калыщидің жиналып қ алуы себепті бү лшық еттер қ айтадан тартылып, сіресіп қ алады.
Мә йіттің сіресуі жақ, бет, мойын бү лшық еттерінен басталып, бү кіл денеге тарайды, бір тә уліктен кейін барып олар қ айтадан босай бастайды. Мә йіттің сіресуін жасанды тү рде жою ү шін біраз кү ш жү мсау керек. Мә йіттің сіресу кү ші кө птеген себептерге байланысты. Дене жаттық тырумен шү ғ ылданатын адамдарда, кейбір науқ астарда (холера, сіреспе ауруларында, стрихнинмен уланғ ан-да) ол жақ сы байқ алса, ал кә рі кісілерде, жас балаларда, сепсистен кейін сіреспе кү ші ө те ә лсіз болады.
|
|
|
Мә йіттің кебуі - ө лгеннен кейін денедегі сү йық тық тардың қ ү рғ ап жә не буланып кетуінің нә тижесі. Бү л ү рдіс ө лгеннен соң бірнеше сағ аттан кейін басталып, терінің, шырышты қ абық тар-дың кеуіп қ алуьша алып келеді. Кө здің мө лдір қ абығ ы кү ң гіртгеніп,
 |
|
|
|
