 |
Митохондрий патологиясы. Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия. Әндоплазмалық тор патологиясы. Пластинкалық комплекс патологиясы
|
|
|
|
Митохондрий патологиясы.
Жасушадағ ы ең ірі органеллағ а митохондрий жатады. Мито-хоң дриде аденозин ү ш фосфат қ ышқ ылы (АҮ Ф) синтезделеді, яғ ни АҮ Ф-тың ыдырауы белсенді тасымалдың бірден бір кө зі. Митохондридің ө суі жә не кө беюі жасушағ а тә уелсіз, ө з есебінен жү ре алады. Дегенмен де толық дербестік болуы мү мкін емес, себебі митохондриге керекті белоктардың кө пшілігі ядролық ДНҚ -да белгіленіп, цитоплазмада синтезеледі. Митохондрий қ ү рамында 40-тан астам фермент бар, олар негізінен жасушаның тыныс алу ү рдісіне (оттегі алмасуың да) қ атысады. Цитохромоксидаза жә не сукцинатдегидрогеназа ферменттері тек митохондриде топталғ ан. Митохондрий кү рделі ішкі жә не сыртқ ы мембрана жү йесінен тү зілген, оның ішкі мембрана қ атпарларынан кристалар (перде-лер) тү зіледі. Олардың арасындағ ы кең істікті матрикс дейді.
Митохондриде кездесетін тү рлі патологиялық ө згерістердің негізгілеріне мыналар жатады:
1) Митохондрий санының ө згеруі. Ә рбір жасуша ү шін митохондрий саны белгілі мө лшерде болады. Митохондрий санының кө беюі жасуша қ ызметінің кү шеюінен хабар берсе, жасуша атрофиясын-да олардың саны азайып кетеді. Экспериментте тышқ андарды аш сақ тағ анда олардың бауыр жасушасындағ ы митохондрий саны бірінші кү ндері кө бейіп, кейін азайып кететіндігі анық талғ ан.
2) Митохондрий кө лемінің ө згеруі. Тироксин гормонын ү зақ қ абылдағ анда, зат алмасу ү рдісі кү шейгенде, қ ү рқ ү лақ жә не кейбір жү қ палы ауруларда жасушадағ ы митохондрий кө лемі ү лғ айып олар-да кристалар саны кө бейеді, ісік тінінде ә р тү рлі пішінді мегами-тохондрилер пайда болады, мысалы, ісіктерде, алкогольдік бауыр-да (3, 4 суреттер).
|
|
|
3) Митохондридегі деструктивтік ө згерістер. Осы ө згерістердің ең жиі кездесетін тү ріне ісіну ү рдісі кіреді. Соның нә тижесінде митохондридің кө лемі ү лғ айып матриксі сү йылады, кристалары қ ысқ арып, олардың саны азаяды. Осы ө згерістерден соң митохондридегі сү йық тық мө лшері кө бейіп, ол сырты мембрана-мен оралғ ан " қ апқ а" айналып қ алады. Кейде митохондрий пато-логиялық ө серлер нө тижесінде бө лшектеніп кетеді. *-
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
4) Митохондриде ә р тү рлі қ оспалардың (электроң ды ө ткізбейтін материалдардың (липидтер), ө ктену ошақ тарының, миелинді, фи-ламент тә різді қ ү рылымдардың ) пайда болуы жасуша зақ ымдануы-ның белгісі больш саналады.
Эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты жә не лизосомалар патологиясы
Қ азіргі таң ца осы мембраналармен байланысқ ан жасушаішілік компартаменттер, бір-бірімен байланысқ ан бір жү йені қ алыптас-тыратыны анық талғ ан. Бү л мембраналық қ ү рылымдар бір-бірімен ө те белсең ці ә рекеттесіп жө не мембрана бө лікгерімен ө зара алма-сып тү рады.
Ә ндоплазмалық тор патологиясы
Эндоплазмалық тор жасуша ішіндегі барлық органеллаларды бір-бірімен байланыстырып тү рады, сонымен қ атар ол жасушаа-ралық кең істікпен де байланысты.
Эндоплазмалық тор кө птеген ө зектерден, кең ейген кө піршік-терден немесе цистерналардан тү рады. Эндоплазмалық тордың ри-босомалар жабысьш тү рғ ан жерлерін тү йіршікті (гранулалы) тор деп, ал қ алғ андарын тегіс (агранулярлы) тор деп атайды. Осы тор ішінде рибосомаларда тү зілген белоктар жө не кө мірсулар топталады.
|
|
|
2 белім. Жасушалар мен тіндердің зақ ымдануы
Эндоплазмалық тор патологиясына оның гиперплазиясы мен атрофиясы, цистерналардың кең ейіп бө лек-бө лек вакуольдар тү зуі, оның фрагментациясы жатады. Аштық қ а байланысты, эндоплаз-малық тордың тегіс бө лігі кө бейіп, тү йіршікті бө лігі азаяды. Канцерогенез ү рдісі кезінде жасушаларда эндоплазмалық тор, рибо-сомалар саны кө бейіп, оның кө лемі ү лғ айып қ ызметті едә уір кү шейеді (5-сурет).
Пластинкалық комплекс патологиясы
Гольджи аппараты ө те кү рделі қ ү рылысқ а ие, ол жалпақ цистерналардан, майда везикулалардан жә не ірі вакуольдерден тү зілген.
Пластинкалық комплекс негізінен жасуша ішіндегі конвейер қ ызметін атқ арады. Ол рибосомаларда тү зілген белоктардың, эндоплазма торында пайда болғ ан кө мірсу тізбектерінің, ең соң ғ ы қ алыптасуын реттейді.
Пластинкалық комплексте эндоплазма торың да жасалғ ан зат-тар ә р тү рлі секреттер, липидтер жә не т. б. топталады. Бү л комплекстің гиперплазиясы жоғ арьща аталғ ан затгардың тү зілуі мен секрециясы кү шейгенінен хабар береді. Бү л кезде Гольджи аппара-тьшың цистерналалары кең іп секретке толады (6-сурет). Аппъщқ а байланысты белок заттарының организмге тү суі азайғ аң да комп-
5-сурет. Тү йіршікті эндоплазмалық тордың тү йіршіктерінің жоғ алуы (А. П. Авцын, В. А. Шахламов бойынша)
|
|
|
