 |
6. 1. Гипертрофия жӘне гиперплазия
|
|
|
|
6. 1. ГИПЕРТРОФИЯ ЖӘ НЕ ГИПЕРПЛАЗИЯ
Гипертрофия (грекше hyper — артық; trophe — қ оректену) деп ағ за, тін жасуша қ ызметіне талап кү шейгенде оның кө лемінің ша-мадан тыс ү лкеюін атайды. Ол жасушалар санының (гиперплазия-сының ) немесе жасушаішілік қ ұ рылымдар санының кө беюінің (жасуша гипертрофиясы) нә тижесінде дамиды. Осығ ан байланысты ө рбір жасуша кө лемі, кейін жалпы ағ за кө лемі гипертрофияла-нады. Ағ за гипертрофиясына гиперплазия (грекше hyper — артық; plaseo — тү земін) ү рдісінің тікелей қ атысы бар (50-сурет).
Гипертрофия жә не регенерация ү рдістерінің шығ у тегі бір болғ анмен олардың арасында клиникалық тү рғ ьщан бір-бірінен айырмашылық тары бар. Регенерация негізінен ағ залардың бү зы-лғ ан қ ызметін қ алпына келтіру ү шін багытталғ ан болса, гипертрофия кезінде агза массасының ө суіне байланысты ағ за к^ізметі жалпы кү шейіп, кө лемі ү лгаяды. Гипертрофияны физиологиялық жә не патологиялық тү рлерге белуге болады.
Дене шынық тырумен шү гылданғ ан адамдарда, ә сіресе спорт-шыларда кездесетін бү лшық ет гипертрофиясын, физиологиялық гй-пертрофияның мысал есебінде келтіруге болады.
ЖЛхметов. Патологиялық анатомия
б белім. Бейімделу жә не орнын толтыру
Патологиялық гипертрофияның қ атарына: компенсаторлық, викарлық, нейрогуморалдық гипертрофиялар мен гипертрофия-лық ұ лғ аюлар жатады.
Компенсаторлық гипертрофияның мысалы ретінде жү рек ги-пертрофиясын қ арастыруғ а болады. Жү рек гипертрофиясының кли-никалық маң ызы ө те зор. Жү рек кейбір сырқ аттар, кезінде (арте-риялық гипертонияда, тума не жү ре пайда болғ ан жү рек ақ аула-рында) ө з массасын 3—4 есе асыра алады (қ алыпты массасы 250— 300 г). Кө бінесе жү ректің сол қ арыншасы гипертрофияланып, оньщ қ алындығ ы 2—3 см-ге жетеді бү л жағ дай артериялық гипертонияда, атеросклероздың кардиосклерозда, қ олқ а қ ақ пақ шаларьшың ақ ауында байқ алады. Оң қ арынша гипертрофиясы ө кпенің созыл-малы бронхитінде жө не де басқ а созылмалы сырқ аттарында, мит-ральдық (қ осжарғ ақ ты) қ ақ пақ ша ақ ауында дамиды. Жү рек гипертрофиясы қ айтымды ү рдіс, оның негізінде кардиомиоциттер ішіндегі ультрақ ү рылымдардьщ гиперплазиясы, ө рбір кардиомио-цит талшығ ының жуандауы, олардың арасындағ ы дө некер тіннің, қ ан тамырларының нерв ү штарының қ осыла ө сіп-ө нуі жатады. Осығ ан байланысты жү рек қ абырғ алары қ алындап, оның қ уысы кең іп (эксцентрлік гипертрофия), не тарылып (концентрлік гипертрофия) қ алады. Бү л кезенде жү рекгің барлық бө лімдері кең іп, қ абырғ алары созылып негізгі патологияғ а сау қ ақ пақ шалардың са-лыстырмалы тү рдегі жетіспеушілігі қ осылады. Бірақ шекген тыс ү лкею нө тижесің де жү рек бү лшық еттерінің қ оректік заттармен қ ам-тамасыз етілуі тө мендеп, гипоксияғ а байланысты миокардта дистрофия жө не склероз ү рдістері дамиды, майда некроз ошақ тары пайда болады. Жү рек қ ызметі бірте-бірте нашарлап декомпенсация фазасы дамиды.
|
|
|
Асқ азан қ абыргасының гипертрофиясы тума немесе асқ азан жа- расынан соң пайда болатын, пилоростенозда байқ алады. Ересек адамдарда пилоростеноз нө тижесінде асқ азан созылып, ол жерде 10 литрге дейін сү йық тық жиналады, ал асқ азан тү бі жамбас куысы-на дейін тү сіп кетеді. Қ уық тың гипертрофиясы қ уық безінің ги-пертрофиясына немесе аденомасьша байланысты зә р піығ ару қ иын-дағ ан кезде дамиды. Ол ө сіресе 70 жастан кейін кө п кездеседі.
|
|
|
Жү п ағ заларда дамитьш гипертрофияны викарлық гипертрофия деп атайды. Мысалы, бір бү йректі алып тастағ анда оның екіншісі гипертрофияланады. Бү л жағ дайда нефрондардың жалпы саны кө беймейді, гипертрофия бү йрек шумақ тарының гипертрофиясы жене бү йрек ө зектерінің гиперплазиясы есебінен жү реді. Осындай озгерістер ө кпеде де болады. Викарлық гипертрофия
негіздерінде де жү мысшы гипертрофиясының даму механизмдері, яғ ни жасушаішілік ультрақ ү рылымдар гиперплазиясы жатады.
Эндокриң цік бездер қ ызметінің кү шеюі, сол бездер гормоны-на тө уелді ағ залардың, тіндердің гипертрофиясына соқ тырады (51-сурет). Оны нейрогуморальдық гипертрофия деп атайды. Мысалы, аналық тү қ ым безінің қ ызметі кү шейгенде, эндометрий бездері кө бейіп, созылып, қ уыстары кең ейіп қ алады (эндометрийдің безді гиперплазиясы). Гипофиз безің це эозинофилдік аденома пайда бол- ганда ересек адамдардың мү рны, жақ, қ ас, аяқ, қ ол сү йектері со-зыла ө сіп, ү лкейіп кетеді (акромегалия).
|
|
|
51-сурет. Лангерганс аралшасының гипертрофиясы |
Гипертрофиялық улеаюлар ә р тү рлі себептер нә тижесінде дамиды. Бірақ бү л ү рдістерді нағ ыз гипертрофияғ а жатқ ызуғ а бол-
|
|
|
