 |
Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия
|
|
|
|
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
6 бө лім. Бейімделу жә не орнын толтыру
майды, себебі гипертрофиялық ү лғ аюларғ а байланысты пайда болғ -ан морфологиялық қ ү рылымдар (полиптер, кондиломалар, «піл аяқ қ аң байланысты қ алың дағ ан тері) қ ызметтік рө л атқ армайды, ә сіресе ағ за қ ызметінің кү шеюі (яғ ни гипертрофияғ а тө н клини-калық белгі) жө нінде сө з болуы мү мкін емес.
Егер ағ залар гипертрофиясы яғ ни оның ү лкеюі май басудың не дә некер тіннің ө сіп кетуі салдарынан болса оны жалган гипертрофия деп атайды, себебі бү л жағ дайда ағ за қ ызметі кү шеймейді, керісінше тө мендеп кетеді.
Гиперплазия деп жасушалар санының кө беюін тү сінеді. Жасу-шалардың митоз жә не амитоз жолымен бө лініп кө беюі бірнеше ядролы жасушалардың пайда болуы, ядрошық тар санының немесе кө лемінің ү лкеюі де гиперплазияның мысалы бола алады.
Сондық тан, гиперплазия жасушалары митоздың жолмен бө лініп кө бейе алатын тіндерге ғ ана тә н. Гиперплазияны да физи-ологиялық жә не патологиялық тү рлерге бө луге болады. Физиоло-гиялық гиперплазияғ а сү т бездерінің жө не жатырдың жү ктілікке байланысты ө згерістерін мысал ретінде келтіруге болады. Қ анда эстерогендік гормондар дең гейінің артуы сү т бездеріндегі жө не жатырдағ ы эпителилік қ ү рылымдардың жө не бірың ғ ай салалы бү лшық еттердің гиперплазиясына жө не осы ағ залардың ү лкеюіне соқ тырады.
|
|
|
Патологиялық гиперплазиялар кө бінесе эң докриндік бездердің қ ызметі бү зылғ анда байқ алады. Мысалы, аналық без ісіктерінде немесе дисфункциясында эндометридің безді гаперплазиясы да-миды. Қ анда эстрогендік гормондар дең гейі ө те жоғ ары болғ ан жағ дайда жатырда атипиялық гиперплазия, тіпті қ атерлі ісік да-муы мү мкін.
Сонымен гипертрофия жене гиперплазия даму механизм-дерімен ерекшеленгенмен кө бінесе қ атар жү ретін ү рдістер. Мысалы, бауырдың бір бө лігін операция жолымен кесіп альш тастағ ан-да бауыр массасының қ алпына келуі гепатоциттер санының кө беюі (гиперплазиясы) жеке гепатоциттер кө лемінің ү лкеюі (гипертрофиясы) есебінен жү реді. Жасушалары бө лінбейтін агзаларда, мысалы, жү ректе, кардиомиоциттердің тек гипертрофиясын гана кө реміз.
6. 2. АТРОФИЯ (СЕМУ)
Атрофия (грекше: а - жоқ, trophe - қ оректену) деп ағ заның немесе жасуша кө лемінің кішірейіп, қ ызмет қ арқ ынының тө мендеуін немесе бү тіндей тоқ тауын атайды. Атрофияғ а ү шыра-
ғ ан жасушалар қ ызметі ө те тө мендегенмен, жасуша ө лмейді. Ағ за массасының кішіреюі жасушаларда апоптоз дамуымен байланысты болуы мү мкін.
Семудің физиологиялық жө не патологиялық тү рлерін ажыра-тады.
Физиологиялық семуге балалардың кіндік қ ан тамырларының, кейінірек айырша безінің семуін мысалғ а келтіруге болады. Бү лар жас организмнің дамуына яғ ни эволюцияга байланысты болатын семуге жатады. Қ артайғ анда сему ү рдісі барлық ағ заларды, жү йелерді қ амтиды. Бү л қ артаю яғ ни инволюция нә тижесінде да-митын семудің мысалы.
Патологиялық сему белгілі бір ауру тудырушы себептерге байланысты болады. Семудің бү л тү рі екі топқ а бө лінеді: 1) жалпы сему немесе кө терем болу (кахексия); 2) жергілікті сему.
|
|
|
Жалпы сему аііггық тьщ, нерв жө не эндокрин жү йелерінің ауру-ларының, қ атерлі ісіктің салдарынан пайда болады. Егер адам 1-2 ай бойы тамақ ішпесе, не жеген тамағ ы сің бесе, ол шегіне жете арық тап, кө терем болып ө леді (алиментарлық кахексия). Бү л кезде организм ө з салмағ ының 40-50% жоғ алтады. Кө теремдіктің ей, бірінші белгісі май «қ оймаларынанң майдың жоғ алуы, теріасты шелі, шарбы, шажырқ ай жү қ а дө некер тінді қ абаттарғ а немесе сары-қ оң ыр рендегі пластинкағ а айналып қ алады. Кейде майды микро-скоппен де іздеп таппайтын жағ дай болады. Тері ө те қ ү рғ ап, жү қ а-рып, қ атпарланып, меланин пигменттерінің кө беюіне байланысты қ оң ыр тү ске енеді. Дененің бү лшық еттері семіп қ алады, сү йектер кеуектеніп (остеопороз) морт сынғ ыш болады, ә сіресе сү йектің тығ ыз қ абаты жү қ арады. Ішкі ағ залардың кө лемі кішірейіп, сал-мағ ы азаяды, жү рек пен бауырда коң ыр тү с беруші липофусцин пигменті жиналады. Бү л ү рдісті агзалардың қ оң ыр семуі дейді (52 -сурет). Атрофия ү рдісі ішкі секреция бездерінің ішінде қ алқ анша безде, жыныс бездерінде жә не бү йрекү сті бездерінде айқ ын кө рінді. Клиникада осы бездер қ ызметінің бү зылу белгілері дамиды.
Жергілікті семудің ағ за сырттан немесе іштен басылып қ алғ ан-да, ағ за қ ызметіне талап азайғ анда, зат алмасуы мен трофика бү зы-лғ анда қ анмен жеткілікті қ амтамасыз етілмегенде пайда болатын тү рлері бар.
Агза сырттан немесе іштен басылып қ алганда осы ағ заның қ ан- мен қ амтамасыз етілуі жә не қ оректенуі бү зылып сему ү рдісі дамиды. Қ олқ а аневризмасы (бү лтимасы) тө с сү йегін кейде омыртқ а бағ анын, басып жү қ артып ө зінің бедерін қ алдыра алады. Несепа-ғ ар жолы таспен тығ ындалып қ алғ анда бү йрек астауының қ уысы кең ейіп, бү йрек тіні бірте-бірте жү қ арады. Осы ө згерістер
 |
|
|
Ж. Ахметов. Патологаялық анатомия |
|
|
|
