 |
ЭПВДЕМИЯЛЫҚ БӨРТПЕЛІ СҮЗЕК
|
|
|
|
ЭПВДЕМИЯЛЫҚ БӨ РТПЕЛІ СҮ ЗЕК
Эпидемиялық бө ртпелі сузек (thypus exanthematicus) трансмис-сивті инфекциялар қ атарына жататын, риккетсийлер қ оздыратын, негізінен мидың жә не тері қ ан тамырларының зақ ымдануьшен, денеде бө ртпелер (розеола, петехия) пайда болуымен сипаттала-тын сырқ ат.
Этиологиясы. Бө ртпелі сү зектің қ оздырушыларын 1909 ж аме-рика ғ алымы Риккетс (Ricketts) бірінші рет тапқ ан болатын. Тө рт жылдан соң, чех ғ алымы С. Провацек осы микроорганизмдердің
бортпелі сү зекпен ауырғ ан адамдардың қ анын сорғ ан битте бар екендігін анық тады. Осы екі галым да ө з жү мыстарын аяқ тай ал-май бө ртпелі сү зектің қ ү рбаны болды. Риккетсийлерді тү пкілікті зерттеген Бразилия галымы Роха-де-Лима (1916) олардың 30 тү рін боліп шығ арды. Микробтарды алғ аш рет ашқ ан ғ алымдардың қ ү рметіне оларды Провацек риккетсилері деп атауды ү сынды.
Эпидемиологиясы. Бө ртпелі сү зек бір адамнан екінші адамғ а бит шақ қ анда немесе биттен бө лініп шығ атын заттар (экскремен-ттер) қ асыган жерге тү скенде жү гады, бү л сырқ ат кейде эпидеми-ялық тү р алады. Бә ртпелі сү зектің эпидемиялары негізінен аштық, согыс кезендерінде кездесіп, осы сырқ аттан ө лген аурулардың саны жарақ аттан ө лген кісілердің санынан анағ ү рлым кө п болады. Тек 1918-1922 жылдары КСРО-да бө ртпелі сү зекпен 7 миллионғ а жуық адам ауырып, 0, 5 миллионная аса адам ө лді.
Патогенезі. Риккетсийлер ауру адамның қ анымен битттердің ішегіне тү седі, осы жердегі эпң телиде кө бейіп ішектен сыртқ а болініп шығ а бастайды. Қ асьшу нә тижесінде бү зылган тері арқ ылы фекалий қ ү рамындағ ы риккетсийлер адам денесіне енеді. Олар майда қ ан тамырлардың эндотелий қ абатында кө бейіп, олардың проли-ферациясьш жә не бү зылуын шақ ырады. Риккетсийлер ө з тіршілігін жойып ыдырағ анда ангиопараличтің жө не нейротоксиндік эсер етуші эндотоксиндер бө лініп пгығ ады. Ең ауыр морфологиялық ө згерістер нерв жү йесінде, бү йрекү сті бездерінде жә не жү ректе байқ алады.
|
|
|
Патологиялық анатомиясы. Бө ртпелі сү зектің патологиялық анатомиясы орыс ғ алымдары Л. В. Попов, И. ВДавыдовский, А. П. Ав-цын жан-жақ ты зерттеген. Бө ртпелі сү зек диагнозын тек мә йітті ашып кө ру арқ ылы ғ ана анық тау мү мкін емес, ол ү шін эпидемия-лық жағ дайды білу жә не микроскопиялық тексерулер жү ргізу қ ажет.
Ө ліктің терісінде қ ызыл немесе қ оң ыр тү стегі бортпелердің анық болмағ ан іздері кө рінеді. Бортпелі сү зек диагнозьш аньщта-уда коньюктивада табылатын бө ртпелердің маң ызы зор. Оларды бірінші рет 1917 жылы Киари жазып зерттеген. Коньюктивалық бә ртпелер 3 аптада 81, 2%, 4 аптада 44, 4% табылады. Олар қ ызыл-қ оң ыр немесе қ ызыл дақ тү рінде кө рінеді, кейде теріде бө ртпе болмағ ан жағ дайларда да пайда болып, ауру диагнозын анық тауғ а жө рдем береді. Ми тіні оның қ абық тары қ анмен толады. Кө кбау-ыр 300-500 грамга дейін ү лкейеді. Бү йректер, миокард, бауыр кон-систенциясы жү мсарып, кесіп қ араганда тіні кү ң гірт, шекаралары анық болмайды.
Бө ртпелі сү зекке тә н ө згерістер микроскоппен қ арағ анда ғ ана кө рінеді. Негізгі патология қ ан тамырларында дамиды. Экспери-менттік бө ртпелі сү зекте морфологиялық ө згерістер мына багытта
|
|
|
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
20 бө лім. Жщпалы аурулар
ө рістейді. Бірінші аптада капилляр жә не прекапилляр шектен тыс кең ейіп қ анмен толады. Екінші аптада гранулема тү зіле бастайды. Ү шінші аптада гранулемалар ө зінің шарық тау шегіне жетіп, тө ртінші аптада қ айта дами бастайды (А. П. Авцын). Эндотелий жасушала-ры риккетсийлер кө бею нә тижесінде зақ ымданып, сол жерде тром-бтар тү зіледі. Сонымен қ атар адвенция жасушалары да кө бейіп, қ ан тамырларының кенересінде қ абыну сің белері пайда болады. Осы ө згерістердің бә рін мына тү рлерге бө леді: 1) сү йелді эндоваску-лит - эндотелий тү скен жерде тромбтың тү зілуі; 2) пролиферативті васкулит - эндотелий жә не адвентиция жасушаларының кө беюінің басым болуы; 3) некроздық васкулит - қ ан тамыры кенересінің бір бө лігінің немесе бү тіндей некроздануы; 4) осы ү рдістердің бө рінің бірге кездесуі - пролиферативті-деструктивті тромбоэндоваскулит (И. В. Давыдовский).
Қ ан тамырларындағ ы ө згерістер бө ртпелі сү зек органопатологи-ясының негізін қ алайды. Мидың қ абынуы - энцефалит - бө ртпелі сү зекте ә рдайым кездесетін қ ү былыс. Сонымен қ атар деструктивті тромбоваскулит жә не қ ан тамырлары айналасындағ ы глианың про-лиферациясы нә тижесінде бө ртпелі сү зекке тә н Попов гранулемалары (1875) пайда болады. Мидың қ ыртысты қ абатында қ ан айналу процестері бү зылып стаз, қ ан қ ү йылу, кейде геморрагиялық немесе ишемиялық инфаркт дамиды. Симпатикалық жә не шеткі нерв жү йесінде де қ абыну процестері (аралық ганглионит, неврит) ө рістейді.
Жү ректің аралық тінінің қ абынуы (интерстициалды миокардит) бө ртпелі сү зекте жиі кездесетін морфологиялық ө згерістердің бірі. Аралық қ абыну енде, бү йректерде, бү лшық еттерде, эндокрин бездерінде де (мысалы, аралық тироидит) кездеседі. Бү йрекү сті безінде некроз ошақ тары, кейде ірі қ ан қ ү йылу кө рінеді.
|
|
|
Бө ртпелі сү зектің асқ ыну тү рлерінің дамуы қ ан тамрылардағ ы, ә сіресе нерв жү йесіндегі, ауыр ө згерістерге байланысты. Аурудың арқ асында (жатқ ан жағ ында) жаралар пайда болады, тілдің, мү рын-ның ү шында, қ ү лақ тың жү мсақ тінінде гангрена дамиды. Дө рі жіберген жерлер некрозданып флегмонамен, кейде сепсиспен асқ ы-нады. Ірінді паротиттің, отиттің, пневмонияның дамуы екіншілік инфекциялардың ө рістеуімен байланысты.
Ауру ө лш/жоғ арыда кө рсетілген асқ ыну тү рлеріне немесе жү рек қ ызметінің жетіспеушілігінен болады.
Бө ртпелі сү зекпен ауырғ ан адам организмде риккетсийлер толық жойылып кетпестен сақ талып қ алса ол спорадиялық бө ртпелі сү зек тү ріне ө туі мү мкін. Бү л жеке жағ дайларда ғ ана ү шырайтын сырқ ат, морфологиялық ө згерістері осы сү зекке ү қ сағ анмен жең іл тү рде ө теді.
Ку-қ ызбасы. Ку-қ ызбасының аты ағ ылшынша Q - " анық емес" деген сө здің алғ ашқ ы ә ріпінен алынғ ан. Бү ны қ оздырушы Бернет риккетсийлері. Сырқ ат адамғ а ауырғ ан мал ө німдерінен зақ ым-данғ ан тері, ө кпе арқ ылы немесе ауырғ ан малдың етін жегенде асқ азан-ішек жолымен, кө бінесе кенелер шақ қ анда жү ғ ады. Ку-қ ызбасы Қ азақ станда сирек кездеседі. Оның ерекшелігі теріде бө ртпелер болмайды.
Клиникалық кө ріністеріне қ арай пневмониялық, қ ызбалы, ме-нинго-энцефалиттік жә не жасырын (латентті) тү рлерін ажыратады.
Патологиялық анатомиясы. Ку-қ ызбасы ү шін ө кпеде пневмония ошақ тарының дамуы тә н. Бү л пневмонияның морфология-лык ерекшелігі қ абыну ошақ тарының айналасында ө те ү лкен ісіктердің пайда болуы. Пневмония ошағ ың ца нейтрофилді лейко-циттерден, моноциттерден тү ратын экссудат тү зіледі. Кейін экссудат қ ү рамында фибрин пайда болып дә некер тіндену қ ү былысы басталады. Осы жерде ө те кө п мө лшерде риккетсийлер топталып қ алады, сондық тан Ку-қ ызбасының бү л тү рі патологоанатомдар жә не ө лікті ашып кө руге қ атысқ ан дә рігерлер ү шін аса қ ауіпті.
|
|
|
Бү л сырқ аттьщ қ ызбалы тү рі ө кпедегі жә не басқ а ағ залардағ ы асқ ынуларғ а соқ тырып сепсиспен аяқ талады. Менинго-энцефалитті тү рінде мида ауыр ө згерістер кө рініп, салдану, парез дамиды. Диагнозы анық болмағ ан жағ дайларда риккетсийлерді табу ү шін ө лік қ анын серологиялық жолмен тексеру немесе хайуандарғ а жү қ ты-ру қ ажет.
|
|
|
