 |
Сёз бирикмесинде баш сёзни бойле ишаретнен (х) къайд этинъиз.
|
|
|
|
188-мешгъулиет. Сёз бирикмелерини окъунъыз. Баш сёзден
таби сёзге суаль къоюнъыз.
нени?
х
Нумюне: икяени окъумакъ
Таби сёз, аджайип чечеклер,
оджаны хайырламакъ, дерске кельмек, тазе ава.
Сёз бирикмелерини дефтеринъизге язынъыз.
189-мешгъулиет. Метинни окъунъыз.
Аметхан достларынен дагъгъа барды. Балалар баягъы ёл юрьген сонъ чамлыкъ дагъына келип чыкътылар. Мында къалын ве юксек чам тереклери осе.Чам тереклерининъ тюбюнде пек чокъ къуругъан къарпасиналар дагъылып ята.Балалар якъарлыкъ ичюн шу къуругъан карпасиналарны топладылар. Оларны чувалларгъа толдурдылар ве эвге таба ёл алдылар.
(у.з.говорение)
1.Аметхан достларынен къайда барды?
2.Балалар не ерге келип чыкътылар?
3.Чам тереклерининъ тюбюнде нелер дагъылып ята эди?
4.Балалар не ичюн къуругъан карпасиналарны топладылар?
(у.з.)
Къайд этильген сёз бирикмелерини дефтеринъизге
язып алынъыз. Баш сёзден таби сёзге суаль къоюнъыз.
190-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз.
1. Сайме алам хастаханеде чалыша.
2. Садыкъ китапханеге барды.
3. Къара булут ягъмур кетире.
4. Решид агъа мусафирликке кельди.
(у.з)Джумлелерни дефтеринъизге кочюрип язынъыз.
Муптеда ве хабернинъ астыны сызынъыз. Къайд этильген сёз бирикмелерини язып алынъыз. Баш сёзден таби сёзге суаль къоюнъыз.
Эв иши.
191-мешгъулиет.
(оформить со стр.80,упр. 159)
Нокъталар ерине келишкен сёзлерни
къойып, сёз бирикмелерини тизинъиз. Дефтеринъизге язынъыз.
насыл? къайдан? не? кимнинъ?
… чипче, … чыкъмакъ, … язмакъ, … къалпагъы, … къанаты, … китап, … кельмек.
З6-дерс
26-§. Адий ве муреккеп джумлелер
192-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз. Муптеда ве хаберни къайд этинъиз.
|
|
|
1.Танъ атты. 2. Татам байрам къавеси пиширди. 3. Битам дуа окъуй. 4. Эмджем янъы машина алды.
(у.з.)
Эр бир джумледе къач муптеда ве къач хабер бар?
Буны билинъиз:
Джумлелер адий ве муреккеп ола.
Бир муптедасы ве бир хабери олгъан джумлеге адий джумле дейлер.
193-мешгъулиет. Окъунъыз. Джумлелерде къач муптеда ве
къач хабер бар?
1. Чанъ къакъылды, талебелер сыныфкъа толушты.
2. Наджие шиир айтты, Амет исе йырлады.
3. Энвер чокъ бекледи, амма Амет кельмеди.
4. Къапу ачылды ве одагъа мышыкъ чапып кирди.
(У.з.)
Джумлелерни дефтеринъизге язып алынъыз, муптеда ве хаберлернинъ астыны сызынъыз.
Буны билинъиз:
Эки ве экиден зияде адий джумлелерден ибарет олгъан джумлеге муреккеп джумле дейлер. Муреккеп джумлени тешкиль эткен адий джумлелер арасында виргюль къоюла, меселя: Къыш кельди, авалар сувуды.
194- мешгъулиет. Эки адий джумлени къошып, муреккеп джумле япынъыз.
Нумюне: Дерс битти. Эр кес эвге ашыкъты. – Дерс битти, эр кес эвге ашыкъты.
1.Мен денъизни севем. Эдие исе дагъларны севе.
2.Бабам одун парлай. Мен исе онъа ярдым этем.
3. Биз шеэрде яшаймыз. Лякин мен койни бегенем.
195-мешгъулиет. Муреккеп джумлелерни окъунъыз.
1. Саба эрте турам мен,
Эль-бетимни ювам мен.
2. Кунеш джумерт шавле сача,
Етише бол берекет.
3. Къушчыкъ мине чалашкъа,
Хораз чыкъа бир ташкъа.
(у.з)
Бу джумлелер къач адий джумледен ибарет? Оларда
къач муптеда ве къач хабер бар? Муреккеп джумлелерде
адий джумлелер бири-биринден насыл ишаретнен
айырылгъан?
Джумлелерни дефтеринъизге язынъыз.
196-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз.
1. Февзи сютлю чай севе.
2. Ешиль дагълар коюмизни яраштыра.
3. Хораз кете авлакъкъа,
Къоян къайта дагълыкъкъа.
(у.з.)
Джумлелернинъ къайсы бири ашагъыда берильген
схемаларгъа келише?
(схемы со стр. 81,упр.162)
Муреккеп джумлени дефтеринъизге язып алынъыз.
|
|
|
Эв иши.
197-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз. Джумлелерде къач муптеда ве къач хабер олгъаныны бельгиленъиз. Бу джумлелер адий я да муреккепми?
1. Акъшам олды, кунеш батты.
2. Спектакль битти, артистлер санагъа чыкъты.
3. Куньлер кече, ай кече.
4.Авалар къыза, къар ирий.
(у.з)
Джумлелерни язып алынъыз. Муптеда ве хабернинъ астыны сызынъыз.
Текрарлав ве пекитюв ичюн суаллер ве вазифелер
1.Джумле бу не?
а) там фикирни ифаделеген сёз я да сёзлер группасы;
б) эки яда экиден зияде сёзлер группасы.
2. Джумлелер макъсадына коре насыл чешитлерге болюне?
а) адий, муреккеп джумлелер;
б) икяе, суаль, эмир джумлелери.
3.Эмир джумлесини бельгиленъиз:
а) Саба Риза пек эрте уянды.
б) Дерске яхшы азырлан.
в) Сиз Сеттар эмджени танымайсынъызмы?
4. Икяе джумлесинде:
а) бир шей акъкъында сорала;
б) бир шей акъкъында хабер я да икяе этиле.
5.Эмир джумлеси насыл маналарны бильдире?
а) риджа, эмир,теклиф, ялварув;
б) суаль,къуванч,ачув.
6. Къайсы джумленинъ сонъуна суаль ишарети къоюла?
а) Биз байрамгъа азырланамыз
б) Сиз байрамгъа азырландынъызмы
7. Муптеда ве хабер:
а) джумленинъ экинджи дередже азалары;
б) джумленинъ баш азалары.
8. Сёз бирикмесинде:
а) баш ве таби сёз ола;
б) муптеда ве хабер ола.
9.Муреккеп джумле:
а) эки сёзден ибарет;
б) эки ве экиден зияде адий джумлелерден ибарет.
10. Муреккеп джумлени къайд этинъиз:
а) Мен къартбабамдан «Арзы къыз» эфсанесини эшиттим.
б) Адиле савутларны ювды, къардашы исе эвни джыйыштырды.
Дерс
27-§. СЁЗ
Сёзлернинъ манасы.
Сёзлернинъ догъру ве кочьме манасы
Буны билинъиз:
Сёзлер бир я да бир къач мананы ифаделей билир.
Сёзлернинъ догъру ве кочьме маналары ола.
Алтын купелер — купелер алтын маденден япылгъан — догъру мана. Алтын эллер – чебер, эр шей япа бильген эллер – кочьме мана.
199-мешгъулиет. Джумлелерни дикъкъатнен окъунъыз.
1. Бабам аджджы бибер севе.
| аджджы́ |
1. Оджакъта сув къайнай.
2. Тарлада иш къайнай.
(у.з.)
Кочьме манада къулланылгъан сёзлерни тапынъыз? Олар насыл сёзлернен манаджа багъланып келелер?
Бу сёз бирикмелерин дефтеринъизге язынъыз. Баш ве таби сёзни бельгиленъиз.
|
|
|
200-мешгъулиет. Берильген сёзлернен сёз бирикмелери тизинъиз, дефтеринъизге язынъыз.
татлы
алма (стр.83,упр.165-схемы)
армут
омюр
сёз
тутмакъ
къолунда
лафкъа
балыкъ
акълында
козьде
(у.з)
Къайсы бирикмелерде татлы, тутмакъ сёзлери
догъру манада, къайсы бирикмелерде исе кочьме манада
къулланыла?
(Л)
Омюр – аят – яшайыш
купе — сыргъа
201-мешгъулиет. Сёз бирикмелеринен джумлелер тизип,
дефтеринъизге язынъыз.
Отькюр пычакъ, отькюр сёз, къара къаве, къара
хабер.
(у.з.)
Сёз бирикмелерининъ къайсы бири кочьме манада
къулланыла?
Джумлелерде баш азаларынынъ астыны сызынъыз.
202-мешгъулиет. Аталар сёзлерини окъунъыз. Маналарыны
анълатынъыз.
Татлы сёз демир къапуларны ачар.
Эвинъ тар олса да, гонълюнъ бол олсун.
(у.з.)
Татлы сёз, демир къапу, тар эв, бол гонъюль
бирикмелери догъру я да кочьме манада къулланылгъан?
Аталар сёзлерини дефтеринъизге кочюринъиз.
Эв иши.
202-мешгъулиет. Сёз бирикмелерини окъунъыз.
Агъыр чанта, алтын кузь, узун ёл, узун омюр, агъыр куньлер, алтын юзюк, агъыр вазифе.
(у.з.) Догъру манада къулланылгъан сёз бирикмелерини тапынъыз. Оларнен джумлелер уйдурып, дефтеринъизге язынъыз.
Дерс.
28-§. АЙТЫЛУВЫ ВЕ ЯЗЫЛУВЫ
БИР ОЛГЪАН СЁЗЛЕР
203-мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз.
1. Япракъта ешиль бакъа
Къакъылдап, манъа бакъа.
2. Саба эвден эрте чыкъ,
Орталыкъта йылтырай чыкъ.
(у.з.)
Къайд этильген сёзлернинъ маналарыны анълатынъыз.
Къырымтатар тилинде айтылувы ве язылувы бир,
Амма маналары бам-башкъа олгъан сёзлер бар.
Оларнынъ маналарыны тек джумле ичинде
Анъламакъ мумкюн.
204-мешгъулиет. Окъунъыз. Джумлелерде тура сёзю
насыл маналарда къулланылгъаныны анълатынъыз.
1. Абдулла саба эрте тура.
2. Достум эр вакъыт айткъан сёзюнде тура.
3. Терек янында ким тура?
Суаль джумлени дефтеринъизге язып алынъыз.
205 –мешгъулиет. Джумлелерни дефтеринъизге язынъыз.
1. Сание алам Кезлев шеэринде яшай.
2. Мен эр кунь тюкяндан отьмек алам.
3. Окъув биткен сонъ учь ай татиль оладжакъ.
|
|
|
4. Бабам ай ве йылдызлар акъкъында манъа баягъы
меракълы шейлер айтты.
(у.з.)
Айтылувы ве язылувы бир олгъан сёзлерни тапып,
астыны сызынъыз. Оларнынъ маналарыны анълатынъыз.
206-мешгъулиет. Шиирни ифадели окъунъыз.
Бакъа (рис со стр.85.ст уч.)
Къолгъа къавал алды бакъа
Бакъ-бакъ, бакъ-бакъ, —
Чалды бакъа.
Айгъа бакъа ешиль бакъа,
Ёлгъа бакъа ешиль бакъа,
Булутларгъа бакъа-бакъа
Козьяшларны тёке бакъа:
— Къуругъан гольде омюр такъыр —
Къайда къачтынъ, башсыз ягъмур?
Къолгъа къавал алды бакъа,
Бакъ-бакъ, бакъ-бакъ агълай бакъа.
Н. Умеров
Къайсы сёзлернинъ манасыны тек метинден анъламакъ
мумкюн?
Бу сёзлерни тапып, эки джумле уйдурып язынъыз.
Эв иши
207-мешгъулиет.Джумлелерни дефтеринъизге язынъыз.
1.Къартбабам къой бакъа. 2. Ат - чыдамлы айван. 3. Китапны рафкъа къой. 4. Гедже мен тюш корьдим. 5.Топны Лейлягъа ат. 6. Мидат, теректен тюш.
(у.з)
Айтылувы ве язылувы бир, амма маналары бам-башкъа олгъан сёзлернинъ астыны сызынъыз.
Дерс
29-§. МАНАЛАРЫ ЯКЪЫН ОЛГЪАН СЁЗЛЕР
208-мешгъулиет. Ресимлерге бакъынъыз.
(рис.со стр. 86 старого учебника.)
Маналары бир олгъан сёзлер: къол — эль;
Маналары якъын олгъан сёзлер:
1. курьсю — отургъыч
2. къона — маса
Буны билинъиз:
|
|
|
