 |
Нумюне: (образец упр.262).
|
|
|
|
Кечкен заман пиширди
Шимдики заман бере
Келеджек заман топлайджам
Эв иши.
314-мешгъулиет. Келеджек заман фииллерини окъунъыз.
Бакъаджам, къураджакълар, хайырлайджам, асрай -
джам, темизлейджек.
(у.з)
Фииллернен джумлелер тизип, дефтеринъизге язынъыз.
Джумлелерде муптеда ве хабернинъ астыны сызынъыз.
Дерс.
315-мешгъулиет. Окъунъыз.
Тавгъа бардым арабанен,
Фындыкъ джыйдым торбанен,
Арабам ёлда къырылды,
| тёкюльме́к |
Арабаны ясармыз,
Фындыкъларны топлармыз,
Чокъ, чокъ этип ашармыз.
(Бала фольклорындан)
(У.З)
Шиирден фииллерни тапып, дефтеринъизге язып
алынъыз. Фииллернинъ суалини ве заманыны язынъыз.
Нумюне: бардым (не яптым?) — кечкен заман фили.
316-мешгъулиет. Окъунъыз.
Эски чокъракъ(рис со стр.128)
Айдер Коккозь коюне къартбабасына барды. Къартбабасынынъ эви дагъ этегинде ерлешкен.Айдер эр кунь достларынен дагъгъа къуру пытакъларны джыймагъа бара эди.
Бир кунь олар юксек дагънынъ тюбюнде эски бир чокъракъ тапалар. Чокъракънынъ суву аз чыкъа, эм де чешит кийик отларнен ве япракъларнен комюльген эди.
Балалар …
(у.з. иджадий вазифе) Ресимге ве ашагъыдаки плангъа эсасланып, икяени
агъзавий девам этинъиз.
План.
1. Коккозь коюнде.
2. Балалар къуру пытакълар джыймагъа баралар.
3. Эски чокъракъ.
4. Балалар, эвге къайтып, буюклерге айталар.
5. Эртеси куню чокъракъны темизлейлер.
Барды, чыкъа фииллерининъ заманларыны бельги -
ленъиз. Бу фииллернен эки джумле уйдурып язынъыз.
317 –мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз.
1. Мавы кокте турналар къычырыша.2. Тенеффюс вакътында эр кес сыныфтан чыкъты.3. Биз бугунь учюнджи дерсте ресим япаджакъмыз.4. Мышыкъ куместен чипчени хырсызлады.5. Эльдар татиль куньлери бабасынен музейге бараджакъ.6. Сабадан ягъмур ягъды, шимди исе кунеш
|
|
|
къыздыра.
(у.з.)
Фииллерни тапып, джедвельге язып алынъыз.(таблица упр.305)
Фииль
1. къычырыша
2....
3....
Суаль
не япалар?
...
...
Фиильнинъ
заманы
шимдики заман
...
...
318 мешгъулиет. «Эдебий окъув» дерслигинден бир къач келеджек заман фииллерини тапып, дефтеринъизге язынъыз. Учь фиильнен джумлелер уйдурынъыз.
Эв иши.
319 –мешгъулиет. Джумлелерни окъунъыз.
1. Сувсыз инсан да, топракъ да яшап оламай. 2. Ер курресининъ де, инсаннынъ да энъ буюккъысмыны сув тешкиль эте. 3. Мен бабамнен раатлыкъ куню авджылыкъкъабараджам.4. Баарьде бутюн табиат джанланаджакъ.5. Мен Хыдырлез байрамында шиир айтаджам.6. Мен анама бахшыш азырлайджам.
(у.з.)
Къайд этильген сёзлерге суаль къоюнъыз. Олар насыл
джумле азасы олур?
Джумлелерни дефтеринъизге кочюрип язынъыз.
Фииллерни тапып, янларында къавуслар ичинде
заманыны язынъыз.
Дерс
43-§. ФИИЛЛЕРНИНЪ МУСБЕТ ВЕ МЕНФИЙ
ШЕКИЛЛЕРИ
Фииллер мусбет ве менфий шекильде олалар.
Мусбет шекиль ишнинъ олгъаныны (кельди), ола
яткъаныны (келе), оладжагъыны (келеджек)
Бильдире.
Менфий шекиль ишнинъ олмагъаныны (кель -
меди), олмайджагъыны (кельмейджек) бильдире.
320-мешгъулиет. Фииллерни дикъкъатнен окъунъыз. Дефтеринъизге кочюрип язынъыз.
-ма -ме
Язды — язмады кульди — кульмеди
ойнадым — ойнамадым бердим — бермедим
окъудым — окъумадым пишти — пишмеди
ялдадым — ялдамадым севдим — севмедим
джыйдылар — джыймадылар кельдилер — кельмедилер
(У.З.) Фииллерде -ма, -ме ялгъамаларыны къайд этинъиз.
Буны билинъиз:
Фииллернинъ менфий шекилинде къалын эджадан сонъ -ма, индже эджадан сонъ -ме ялгъамалары язылыр, меселя: бер -ме-ди, кет - ме-ди, ал- ма-ды-лар, бар- ма-ды-лар.
|
|
|
321-мешгъулиет.Нокъталар ерине -ма, -ме ялгъамаларыны
язынъыз.
Тик…ди, меракълан...ды, беджер...ди, битир…дим,
сач…дым, агъла…ды, севин…ди, сувар…ды, тий…ди,
къал…ды, беген…дим, темизле…ди, ишле…ди,
чагъыр…ды.
322 -мешгъулиет. Тапмаджаларны окъунъыз, джеваплары ны
тапынъыз .(рис.пчела,часы,телега со стр.130)
Бир огълум бар: сув ичмей, аш ашамай,
гедже-куньдюз чалыша.
Чапа-чапа талмай,
Атнынъ пешинден къалмай.
Мен хызметтен ич безмем,
Бир дакъкъачыкъ бошкезмем.
Чечеклерни северим,
Шырасыны эмерим.
(у.з.)
Фииллерни тапып, дефтеринъизге язып алынъыз, шекиллерини бельгиленъиз. -Ма, -ме ялгъамаларыны къайд этинъиз.
323-мешгъулиет. Ашагъыдаки джумлелерни дефтеринъизге
кочюрип язынъыз. Фииллерни менфий шекильде язынъыз,
ялгъамаларыны бельгиленъиз.
Нумюне:
Мен дерске азырландым. — Мен дерске азырлан ма дым.
1. Мен дерске азырландым.
2. Алиме савутларны ювды.
3. Тюневин ягъмур ягъды.
4. Яз татилинде лагерьде раатланаджам.
5. Асан бостанны суварды.
6. Битам сачларымны орьди.
7. Амет догъгъан кунюне достларыны чагъырды.
8. Балалар спорт мейданында топландылар.
324-мешгъулиет. Окъунъыз.
Ана тилим
Къырымтатар тили — бу меним ана тилим. Ана тилинде биз лакъырды этемиз ве язамыз.
Тюневин дерсте биз икяелер уйдурып яздыкъ. Рустем озь икяесини окъумагъа оджадан изин сорады. Талебелер онынъ икяесини дикъкъатнен
динъледилер ве пек бегендилер. Оджамыз Рустемни макътады.
(Л)
лакъырды этмек – лаф этмек
изин сорамакъ — рухсет алмакъ
(у.з)
Къайд этильген фииллерни язып алынъыз, оларнынъ
менфий шекиллерини язынъыз.
Ана тили акъкъында бир къач джумле уйдурып язынъыз.
Эв иши.
325-мешгъулиет.Окъунъыз. Джумледе кимлерге мураджаат этиле ве не акъкъында айтыла?
Балалар! Ватанымызда яшагъанымызны, гузельден-гузель ана тилимиз олгъаныны ич бир вакъыт унутманъыз.
(у.з.)
Джумлени дефтеринъизге язып алынъыз. Къайд этильген сёзде созукъ ве тутукъларны талиль этинъиз.
Нумюне:
у – [у] – созукъ сес, къалын, дудакъсыз;
н – [н] – тутукъ сес, янъгъыравукъ;
…
Дерс.
326-мешгъулиет. Тапмаджаларны окъунъыз.
Джевапларыны тапынъыз.
1. Бир копегим бар,
Авулдамай, тишлемей,
Къапудан да йибермей.
|
|
|
2. Меннен юре, безмей,
Озю де манъа бенъзей,
Къаранлыкъта корьмейим,
Къайда кете бильмейим.
3. Ашкъа къоюлмаз,
Базарда сатылмаз,
Ондан да татлы
Шей олмаз.
(у.з.)
Фииллерде -ма, -ме аффикслерини бельгиленъиз.
Олар мусбет я да менфий шекиллерде ишлетиле?
Тапмаджаларны дефтеринъизге язынъыз. Шимдики
заман фииллерининъ астыны сызынъыз.
327-мешгъулиет.Окъунъыз.
Сызды, ойнайлар, къувандым, яздыкъ,чалыша, кельди, бояладыкъ, тюшюндим.
(у.з)
Фииллернинъ менфий шекиллерини япып, дефтеринъизге язынъыз. Ялгъамаларны къайд этинъиз. Эки сёзнен джумлелер уйдурынъыз.
328-мешгъулиет. Метинни окъунъыз.
Бабам мени саба эрте уятты. Биз къазма курек ве къопкъаны алып, бостангъа бардыкъ. Бабам ерден къартопларны къазып чыкъарды. Бу йыл къартоплар ири олды. Мен къартопларны къопкъагъа толдурдым.
(у.з.)
Джумлелерни кочюрип алынъыз. Эр бир
сёзнинъ устюне суалини язынъыз.
Нумюне:
ким? кимни? не вакъыт? не япты?
Бабам мени саба эрте уятты.
Уятты, бардыкъ, толдурдым фииллернинъ менфий шекиллерини
язынъыз.
329-мешгъулиет. Алалар сёзлерини окъунъыз. Маналарыны анълатынъыз.
Сен иштен къоркъма, иш сенден къоркъсын.
Агъыр иштен къачма, енгилине чапма!
Акъикъат атеште янмаз, сувда батмаз.
(у.з.)
Дефтеринъизге кочюринъиз. Фииллерни ве оларнен манаджа багълы олгъан сёзлерни тапып, астларыны сызынъыз.-Ма, -ме ялгъамаларыны къайд этинъиз.
Эв иши.
330-мешгъулиет. Окъунъыз. Мусбет фииллерни бир сырагъа, менфий фииллерни исе экинджи сырагъа язып алынъыз.
Таптым, бакъмады, ювундылар,текрарламадылар, эзберледи, тёшемеди, утюледим, тузламадым, ашыкъты, ашамады,шенъленмедилер.
(У.З)
Учь фиильнен джумлелер уйдурынъыз. Джумленинъ баш ве экинджи дередже азаларынынъ астыны сызынъыз.
|
|
|
