 |
ІІ бөлім. Жалпы рецептура. 4 страница
|
|
|
|
Rp.: Sol. Salbutamoli 0, 1% - 10 ml
D. S. Аэрозольдық тү рінде.
#
Β 2 – адреномиметиктерге, сонымен қ атар, фенотерол, тербуталин жә не т. б. дә рілер жатады. Олардың изадриннен айырмашылығ ы жү ректегі β 1 - адренорецепторларғ а ә сері тө мен. Ә сер етуі ұ зақ уақ ытқ а созылады. Оларды бронхолитик жә не миометрийдің жиырылу кү шін тө мендету ү шін қ олданады.
Добутамин – β 1 - адреномиметик болғ андық тан жү рек жұ мысын жақ сартатын дә рі ретінде қ олданылады.
Rp.: Sol. Dobutamini 0, 5% - 50 ml
D. S. Қ ан тамырғ а глюкозамен беріледі.
#
3. 2. 2. Адреноблокаторлық (бө гет жасаушы) заттар.
а/ α - адренорецепторларды тежеу ә серін тигізетін заттар – фентоламин (Phentolaminum), тропафен (Tropaphenum), прaзoзин (Prazosinum).
б/ β – адренорецепторларды тежейтін дә рілер - анаприлин (Anaprilinum), атенолол (Atenololum).
в/ α - жә не β – адренорецепторларғ а ә сер ететін дә рілер - лабеталол (Labetalol) жә не т. б.
г/ ә ртү рлі басқ а да адреноблокаторлар.
Фентоламин (фентоламин метансульфонаты, регитин жә не т. б. ) - 0, 025 г тү ймедағ ы; 0, 005 г ұ нтақ тү рінде суғ а ерітіп қ ан тамырғ а егуге арналғ ан – қ ан қ ысымын тө мендетеді, жү рек соғ уын жиілетпейді, ішектің қ озғ алысын кү шейтеді, асқ азан сө лінің бө лінуін арттырады. Шеткі қ ан айналым бұ зылуы, гипертониялық криз, аяқ пен қ ол басы ү суі, кү юі кезінде тез жазылу ү шін, шеткі жазылмайтын трофикалық жараларғ а қ олданылады.
Rp.: Phentolamini methansulfatis 0, 005
D. t. d. № 6 in amp.
|
|
|
S. Иньекциялық суғ а ерітіп егу ретінде.
#
Тропафен (Троподифен т. б. ) - 0, 02 г ұ нтақ ты ампуласы (2% жә не 1% болу ү шін 1 жә не 2 мл заласыздандырылғ ан сумен алдымен еріту керек, сосын тамыр арқ ылы тамшылатып егіледі, тек қ ан қ ысымын бақ ылап отыру керек) – фентоламиннен ұ зақ ә сер етеді, қ ан қ ысымын жылдам тө мендетеді, қ олдануы осы дә рімен бірдей. Бұ л екеуі де қ осымша тахикардия жә не ортостатикалық коллапс шақ ыруы мү мкін, сондық тан 3-5 сағ ат тө секте жату керек, жылдам тұ рып кетуге болмайды, ө йіткені бас айналып қ ұ лауы мү мкін.
Rp.: Tropapheni 0, 02
D. t. d. № 6 in ampull.
S. Алдымен ұ нтақ ты ерітіп алып егеді.
#
Празозин (Алверзутен, Минипресс, Польпрессин жә не т. б. ) - 0, 0005; 0, 001; 0, 002 жә не 0, 005 г таблеткасы. Бұ л тек постсинапстық ұ сақ кү ре жә не кө к тамырларғ а ә серін тигізеді, шеткі вазодилатациялық ә сері болғ андық тан бұ ны шеткі α -1-адреноблокатор деп атайды. Празозин ә ртү рлі артериялық гипертония кезінде қ олданылады.
Rp.: Prazosini 0, 001
D. t. d. № 10 in tab.
S. Жатар алдында 1 тү ймедақ тан.
#
б/ β -адренорецепторларғ а ә сер ететін дә рілер.
Анаприлин (обзидан, пропранолол, индерал, индикардин, пролол жә не т. б. ) - 0, 01 жә не 0, 04 г тү ймедағ ы; 0, 25% ерітіндісі - 1мл ампуласы; 1% ерітіндісі - 5 мл флаконы - бұ ғ ан ұ қ сас метопролол, талинолол жә не т. б. дә рілер бар. Бұ л β 1 жә не β 2 - адренорецепторларын тежейді, нә тижесінде жү ректің соғ уы баяулап, жұ мысы нашарлайды, қ ан қ ысымы тө мендейді. Гипертониялық ауру, тахикардия, синустық аритмия, стенокардия, босанар алдында жатырдың жиырылуын кү шейтуге, глаукома кезінде қ олданылады. Жанама ә сері: бас ауыруы, шаршау, ұ йқ ының бұ зылуы.
|
|
|
Rp.: Sol. Anaprilini 0, 25% - 1 ml
D. t. d. № 10 in ampull.
S. 1-2 мл-ден тері астына.
#
Атенолол (Атенобене, Атенова, Атенол, Аткардил, Бетадур, Бетакард, Вазкотен, Принорм, Тенолол, Тенормин, Хайпотен жә не т. б. ) - 0, 025; 0, 05 жә не 0, 1 г тү ймедағ ы – ұ зақ уақ ытқ а ә сер ететін кардиоселективтік β 1 - адреноблокатор. Артериялық гипертензия, стенокардия, жедел миокард инфаркты, ә ртү рлі тахикардиялар кезінде қ олданылады. Брадикардия, жү кті жә не бала емізетін ә йелдерге, қ ант диабеті, жү рек жеткіліксіздігі кезінде пайданалуғ а болмайды.
Rp.: Atenololi 0. 05
D. t. d. № 50 in tab.
S. 1тү ймедақ тан кү ніне 2-3 рет.
#
в/ α - жә не β -адренорецепторларғ а ә сер ететін дә рілер.
Лабетолол (Альбетол, Трандат жә не т. б. ) - 0, 1 жә не 0, 2 г тү ймедағ ы; 1% ерітіндісі – 5 мл ампуласы – «гибриді» β 2 - адреномиметик (қ уаттаушы) жә не α 1 - адреноблокатор (тежеуші) қ оспасы, сондық тан тамырларды тікелей кең ейтеді. Артериялық гипертензия, жү рек тамырының тарылуы жә не феохромацитома (бү йрек ү сті безінің қ атерлі ісігі) кезінде қ олданылады.
г/ Кө птеген тиімді адреноблокаторлар бар - дигидроэрготоксин, окспренолол, пирроксан, бутироксан, теразозин, тамсулозин, пиндолол, надолол, тимолол жә не т. б.
3. 2. 3. Симпатолитиктер – октадин (Octadinum) жә не резерпин (Reserpine) - медиаторлардың синтезін зақ ымдап (пресинапстық фолликулдарғ а жиналып тұ рғ ан медиаторларды толығ ымен жояды), адренергиялық синапстардан қ озудың ө туін тежейді, бірақ адренорецепторларғ а ә сер етпейді. Бү кіл ұ сақ тамырларда медиаторлар (норадреналин) жойылып, тамыр қ ысымы тө мендейді.
|
|
|
Октадин ( Абапрессин, Гуантидин, Исмелин жә не т. б. ) - 0, 025 г тү ймедағ ы – гипотензиялық ә сері жақ сы, сондық тан тек гипертониялық ауруды емдеу ү шін қ олданылады. Жанама ә серлеріне бас айналу, лоқ су, ісіну, ішек жұ мысының бұ зылуы, брадикардия жатады.
Rp.: Octadini 0, 025
D. t. d. № 100 in tab.
S. 1-2 таблеткіден кү ніне 2-3 рет.
#
Резерпин (Рауседил жә не т. б. қ оспалы дә рілер – Адельфан, Бринердин, Кристепин, Аценозин, Норматенс, Трирезид, Тринитон жә не т. б. – бұ лардың қ ұ рамында резерпиннен басқ а адреноблокаторлар, калий хлориді тағ ы басқ а да. қ ан қ ысымын тө мендетін дә рілер) 0, 0001 жә не 0, 00025 г тү ймедағ ы, адельфан, бринердин), раунатин жә не т. б. – индол ө сімдіктің туындысы. Ә сері ұ зақ, бірнеше кү нге созылады жә не қ ан қ ысымын тө мендетеді. Гипертониялық ауру мен психоз емдеуде қ олданылады.
Rp.: Reserpini 0, 0001
D. t. d. № 50 in tab
S. 1-2 тү ймедақ тан кү ніне 2 рет
#
4 тарау. Орталық жү йке жү йесінің жұ мысын реттейтін дә рілер.
Бұ ларғ а адамның психологиялық жағ дайына, эмоциясына, ұ йқ ысына ә сер ететін ауырсынуды сезуін тө мендеткіш, наркоз тудыратын заттар жатады. Ә серіне байланысты тежеуші жә не қ уаттаушы заттарғ а бө лінеді. Оларды жалпы жә не таң дамалы ә сер ететін заттар деп бө леді.
4. 1. Наркоздық (дененің сезім қ уатын жоғ алтатын) дә рілер.
Бұ л топтағ ы заттар хирургиялық наркоз тудырады. Ондай жағ дайда орталық жү йке жү йесі тежеліп, есінен танып, сезімталдығ ы тө мендеп (бірінші кезекте ауру қ абылдағ ыш), қ олқ а бұ лшық етінің қ ысымы тө мендейді. Бұ л ө згерістер орталық жү йке жү йесі (ОЖЖ) нейрон арқ ылы қ озуды тежеу салдарынан болады. Бұ л кезде қ озудың ө туі нашарлап, ө зара қ атынас ө згереді, аралық ми, ортаң ғ ы ми, жұ лынның қ ызметтері бұ зылады. Наркоздың бірнеше сатысы бар:
|
|
|
I сатысы – анальгезиялық
II сатысы – қ озу
III сатысы – хирургиялық ұ йқ ы:
1 – дә режеде – ү стіртін наркоз
2 – дә режеде – жең іл наркоз
3 – дә режеде – терең наркоз
4 – дә режеде - ө те терең наркоз
IV сатысы – агония, ө лім алдындағ ы жағ дай.
Наркоздық дә рілер тә жірибелік медицинада қ олданылуына байланысты мынадай топтарғ а бө лінеді:
1. Ингаляциялық (сұ йық дә ріні бү рку ретінде ауа арқ ылы беру, басқ аша айтқ анда тамақ ты булау):
а/наркозғ а арналғ ан сұ йық ұ шатын заттар: наркозғ а арналғ ан эфир (Aether pro narcosi), фторотан (Phthorothanum) жә не т. б.
б/газ тә різдес заттар: азот тотығ ы (Nitrogenium oxydulatum), циклопропан (Сyclopropane).
2. Ингаляциялық емес (дә ріні тамыр арқ ылы енгізу) наркозғ а арналғ ан заттар. Бұ лар ә серінің ұ зақ тығ ына қ арай келесі топтарғ а бө лінеді:
1) аз уақ ыт ә сер ететін: пропанидин (Propanidine), пропофол (Propofol), кетамин (Ketamini hydrochloridum).
2) орташа (20-50 минут) ә сер ететін: тиопентал-натрий (Thiopentalum-natrium).
3) ұ зақ уақ ыт ә сер ететін: натрий оксибутираты (Natrii oxybutiras).
4. 1. 1. Ингаляциялық дә рілер.
Наркозғ а арналғ ан эфир (Анастетик эфир жә не т. б. ) – наркоздық белсенділігі жоғ ары, улылығ ы тө мен. Эфирлік наркозды басқ ару оң ай. Наркоздық сатылары: бірінші сатысында, яғ ни анальгезия кезінде ауру сезгіштігін басып, тө мендетіп жібереді; екінші сатысында санасы сақ таулы, бірақ қ абылдауы нашарлайды. Амнезия (ұ мытшақ тық ) қ абілеті жоғ алады. Қ имылы мен сө зі кө бейіп, тынышсызданып кетеді, қ арашығ ы ү лкейеді; ү шінші сатысында, хирургиялық наркозда ауру сезгіштігі жоғ алады, пульсі сирейді, санасы жоқ. Серігу сатысы – 30 минутқ а созылады, кейде қ ұ суы мү мкін.
Rp.: Aetheris pro narcosi 150 ml
D. t. d. № 3.
S. Ингаляциялық наркоз ү шін.
#
Фторотан (Галотан, Наркотан, Флуотан жә не т. б. ) – наркоздық белсенділігі жоғ ары, эфирден 3-4 есе асып тү седі. Наркоздық ә сері қ ысқ а, сондық тан жылдам терең наркозғ а енуі мү мкін. Қ ан қ ысымын тү сіріп, жү рек аритмиясы пайда болуы мү мкін. Басқ а наркоздық дә рілермен араластырып береді. Жас жә не қ арт адамдарғ а байқ ап беру керек.
|
|
|
Rp.: Phthorotani 50 ml
D. t. d. № 2
S. Ингаляциялық наркоз ү шін.
#
Қ ұ рамында фторлы заты бар дә рілерге басқ а да препараттар жатады: энфлуран (Этран), изофлуран (Форан) жә не т. б. Бұ лар дә рілерді қ олданғ анда наркозғ а кіруі жә не шығ уы жылдам келеді, тыныс жолдарын тітіркендірмейді, кө бінесе амбулаториялық тә жірибеде қ олданады.
Азот тотығ ы (Нитрогенді тотығ ы) – улылығ ы аз, тітіркендірмейді. Басты кемшілігі наркоздық белсенділігі тө мен. Азот тотығ ы тек хирургиялық операцияғ а ғ ана емес, сондай-ақ инфаркт кезінде, ә йелдер босанғ анда да қ олданылады. Бұ л дә рі ө кпеден ө згермеген кү йде шығ ады.
4. 1. 2. Ингаляциялық емес дә рілер.
Бұ л топқ а парентералды жолмен қ олданылатын заттар жатады. Кө біне кү ре тамыр арқ ылы береді. Басқ арылмайтын наркозғ а жатады. Сондық тан ө те қ ауіпті, тез терең наркозғ а тү сіп кетеді.
Пропанидид (Сомбревин жә не т. б) - 5% ерітіндісі 10 мл ампуласы қ ан тамырғ а егуге арналғ ан дә рі – наркоздық ә сері бірден кө рінеді. Қ озу сатысы болмайды. Амбулаториялық тә жірибеде қ ысқ а операцияғ а қ олданылады.
Rp.: Sol. Propanididi 5%-5ml
D. t. d. № 6 in amp.
S. Қ ан-тамырғ а егу ретінде.
#
Пропофол (Диправан, Пофол, Рекофол жә не т. б) - 1% ерітіндісі 20 мл ампуласы; 50 жә не 100 мл флакондар бар – наркоздық ә сері жылдам жә не уақ ыты қ ысқ а (10-15 минут). Қ ысқ а операцияларғ а қ олданылады.
Тиопентал-натрий (Тиопентал жә не т. б. ) - 0, 5 г жә не 1 г ұ нтағ ы 20 мл-лік ампулада болады – наркоздық ә сері 1 минуттан кейін басталады, қ озу сатысы байқ алмайды. Ұ зақ тығ ы 20-30 минут. Бұ лшық еттер дірілдеуі, апноэ мен коллапс болуы мү мкін. Бауыр жетіспеушілігінде қ олдануғ а болмайды. Қ ысқ а уақ ытты наркоздарғ а қ олданады.
Rp.: Thiopentali-natrii 1, 0
D. t. d. № 6 in amp.
S. 40 мл суғ а ерітіп, 10-12 мл-ден кү ре тамырғ а.
#
Кетамин (Велонаркон, Калипсол, Кеталар жә не т. б) - 1% жә не 5% ерітіндісі 2; 5 жә не 10 мл-ден ампуласы; 1%, 5% жә не 10% ерітіндісі 5, 10 жә не 20 мл флаконы шығ арылады. Ауырсынуды сезуді тө мендетеді жә не ұ йық татуы мү мкін. Жалғ ыз ө зін жә не басқ а да дә рілермен бірге кө птеген қ ысқ а операциялар ү шін қ олданады.
Rp.: Sol. Ketamini 1%-5 ml
D. t. d. № 6 in amp.
S. Бұ лшық етке жә не қ ан тамырғ а егу ү шін.
#
Натрий оксибутираты (Натрий оксибаты жә не т. б. ) - 20% ерітіндісі 10 мл-ден ампулада, 5% ерітіндісі 400 мл сироп тү рінде ішуге арналғ ан. Седациялық, ұ йық татқ ыш, наркоздық жә не гипоксияғ а қ арсы ә сері бар. Гематоэнцефалдық бө геттен жақ сы ө теді. Хирургиялық наркоз 30-40 минуттан кейін басталады, ал ұ зақ тығ ы 3 сағ атқ а дейін созылады. Улылығ ы тө мен, кейде гипокалиемия байқ алады. Мө лшері асып кеткенде тыныс алу орталығ ының жұ мысын нашарлатады. Миғ а, ө кпеге ә сері шамалы болғ андық тан торокальді хирургияда қ олданылады.
Rp.: Sol. Natrii oxybutyratis 20%-10 ml
D. t. d. № 6 in amp.
S. Негізгі наркозғ а егу ү шін.
#
4. 2. Этил спирті (Шарап спирті). Наркоздық ә сері бар. Бірақ орталық жү йке жү йесін жалпы тежейді. Жергілікті ә сері антисептик ретінде хирургияда, ал фармацияда дә рі дайындау ү шін қ олданады. Кө п ішкенде адамды қ ұ марлық қ а, яғ ни маскү немдікке ә келеді. Бұ ғ ан қ арсы қ олданылатын дә рілер – тетурам, эспераль жә не т. б.
Rp.: Spiritus aethylici 70° C – 100 ml
D. S. Операциялық орынды тазалау, қ олды жуу ү шін.
#
4. 3. Ұ йық тататын дә рілер.
Ұ йық тататын дә рілер тез қ алғ уғ а жә не ұ йқ ының ұ зақ тығ ын қ амтамасыз етуге арналғ ан. Орталық жү йке жү йесіне ә сер етуіне қ арай мынадай топтарғ а бө лінеді:
1) Транквилизатор тобының ұ йық татушы дә рілері - бензодиазепиндық туындылары: нитразепам (Nitrazepam), диазепам, феназепам.
2) Барбитурат қ ышқ ылының туындылары: фенобарбитал (Phenobarbitalum), этаминал натрий жә не т. б.
3) Басқ а химиялық заттар: золпидем (Zolpidem), зопиклон.
Физиологиялық ұ йқ ы екі тү рге бө лінеді, яғ ни оның екі сатысы бар: «баяу» ұ йқ ы жә не «тез» ұ йқ ы. Баяу ұ йқ ы кезінде мидың биоэлектрлік белсенділігі, зат алмасу, дене қ ызуы, қ ан қ ысымы, жү ректің соғ уы тө мендейді. Бұ л ұ йқ ының 75-80 пайызын алады. Тез ұ йқ ы кезінде биоэлектрлік белсенділік жоғ арылайды, кө з қ абақ тарының жиі қ ағ уы, тыныс пен жү рек соғ уының жиілеуі байқ алады. Ұ зақ тығ ы 20 минут, сатысы алмасып отырып, ұ йқ ының 20-25 пайызын алады. Сондық тан ұ йқ ысыздық тың ү ш тү рі болады:
1/ Жастық шақ кезіндегі ұ йқ ысыздық тү н ортасына дейін созылып, содан кейін таң атқ анша ұ йық тап қ алады. Мұ ндай ұ йқ ысыздық та нитрозепам, золпидем қ олданғ ан жө н. Олар тез ұ йық татады, тыныштандырғ ыш ә сері кү шті жә не ұ йқ ының ұ зақ тығ ы 4-5 сағ атқ а созылады. Сонымен осы дә рілер алғ ашқ ы кездегі ұ йқ ысыздық ты жояды.
2/ Кә рілік кездегі ұ йқ ысыздық, тез ұ йық тайды, бірақ тү н ортасында ұ йқ ы қ ашады, содан соң таң атқ анша ұ йқ ы болмайды. Мұ ндай ұ йқ ысыздық кезінде этаминал натрийді қ олданғ ан жө н. Бұ л дә рінің ә сері ө те кү шті, терең ұ йқ ығ а ә келеді, ұ зақ тығ ы 6-7 сағ ат, тү н ортасынан ә рі қ арай ұ йық тай береді.
3/ Сирек, жең іл-желпі, яғ ни «тауық ұ йқ ы» деп аталады, ең кү рделі ұ йқ ысыздық, негізгі ұ йқ ы қ ашудың себебі ми ішіндегі дерттен ( ми қ атерлі ісігі, ми мерезі жә не т. б. ) болады. Бұ ндай жағ дайда фенобарбиталды қ олданады. Ұ йқ ылық ә сері ө те басым жә не терең, ұ зақ тығ ы 8-10 сағ атқ а созылады.
Нитрозепам (Берлидорм, Нитросан, Радедорм, Эуноктин жә не т. б. ) - 0, 005 г тү ймедағ ы – эмоциялық ұ йқ ысыздық та (қ орық қ анда, шошығ анда) қ олданылады. Психо-эмоциялық ө згерістерді тыныштандырады, қ имыл-жү рістер, ой-пікірлер тө мендейді. Бірақ кө п пайданалуғ а болмайды, ө йткені денеге тез жиналып улануғ а ә келуі мү мкін. Ұ йқ ының ұ зақ тығ ы ә рі кеткенде 6-8 сағ ат.
Диазепам мен феназепамның тыныштандырғ ыш ә сері кү шті, ал ұ йық тату ә сері қ ысқ а, сондық тан бұ лар анксиолиттік, яғ ни транквилизатор ретінде қ олданылады.
Rp.: Nitrazepami 0, 005
D. t. d. № 7 in tab.
S. Ұ йқ ығ а жатар алдында 1 тү ймедақ тан.
#
Фенобарбитал (Люминал жә не т. б. ) – барбитурат қ ышқ ылының туындысы, ө те кү шті ұ йық тататын дә рілер, дірілдеуге қ арсы жә не тыныштандыратын ә сері бар. Мидағ ы нейрондардың қ озуын тежейді. Ұ йқ ы ә сері 8-12 сағ атқ а созылады. Негізгі қ ояншық қ а қ арсы, жедел ұ йқ ы қ ашқ анда, жалпы кемістікпен туғ ан нә рестеге, жү йке жү йесі қ озғ анда жә не хореяда қ олданылады. Фенобарбиталды басқ а дә рімен бірге беруге болмайды, ө йткені оның ә сері бұ зылады, оны берген жағ дайда мө лшерін 10 есе азайту керек. Кө бірек бергенде денеде жиналып қ алады, улану жә не тә уелділік пайда болуы мү мкін.
Rp.: Phenobarbitali 0, 1
D. t. d. № 5 in tab.
S. Ұ йқ ығ а жатар алдында 1 тү ймедақ тан.
#
Этаминал-натрий –қ асиеті фенобарбиталғ а ұ қ сас. Ұ йқ ы ұ зақ тығ ы 8 сағ атқ а дейін. Бұ ны эпилептикалық статус кезінде 5% ерітіндісін 5 мл бұ лшық етке немесе 10% ерітіндісін - 10 мл кү ре тамырғ а егеді. Бауыр мен бү йрек аурулары кезінде беруге болмайды.
Золпидем (Ивадал, Нитрест, Санвал жә не т. б. ) - 0, 01 г тү ймедағ ы - ү шінші буынды ұ йық тататын дә рілерге жатады. Жылдам ұ йық татады, ұ йқ ы уақ ыты қ ысқ а - 6 сағ ат шамасында.
Жанама ә серлері: лоқ су, қ ұ су, бас ауыру, естің бұ зылуы, кү ндізгі ұ йқ ышылдық, жү рісінің бұ зылуы, аллергиялық ө згерістер болуы мү мкін.
Бұ л дә ріні қ олдануғ а болмайтын жағ дайлар: жү ктілік жә не бала емізу кезінде, 15 жасқ а дейінгі балаларғ а жә не осы дә ріге сезімталдығ ы жоғ ары болғ анда.
Rp.: Zolpidemi 0, 005
D. t. d. № 10 in tab.
S. Ұ йқ ығ а жатарда 1 тү ймедақ тан.
#
Зопиклон ( Имован, Пиклодорм, Релаксон, Сомнол жә не т. б) - ұ йық тату ә сері ГАМҚ (гамма-амино май қ ышқ ылы) белсенділігімен байланысты. Бұ ны жатарда жә не тү н ішінде пайда болатын ұ йқ ысыздық кезінде, содан соң негізгі жү йке қ ызметінің бұ зылуында (невроз) пайдаланады. Тү ймедақ тү рінде (0, 0075 г) жарты сағ ат бұ рын жатар алдында қ абылдайды.
4. 3. Ауырсынуды басатын дә рілер, яғ ни анальгетиктер.
Кө птеген аурулар жә не кү йзеліс жағ дайларда ауырсыну сезім басым болады. Жарақ аттану кезінде ауырсыну сезіміне байланысты есінен танып қ алу байқ алуы мү мкін. Сондық тан ауырсынуды басатын дә рілердің қ ажеттігі мол. Денеде кү рделі нейрогуморальдық антиноцицептикалық жү йе жә не ауырсынуды тежейтін ішкі медиаторлар – энкефалин жә не т. б. бар. Оның қ ызметі тө мендегенде (қ орқ ынышты кезде) ауырсыну кү шейіп, оны басу ү шін ә ртү рлі анальгетиктер қ олданады. Бірақ бұ лар денедегі сана-сезімді, кейбір сезімталдық ты жоймайды, тек ауырсынуды басып отырады. Бұ лар наркотикалық жә не наркотикалық емес анальгетиктерге бө лінеді.
4. 3. 1. Наркотикалық анальгетиктер - олардың антагонистерінің фармакологиялық ә сері – орталық жү йке жү йесіндегі жә не шеткері тіндердің опиаттық рецепторларымен ә рекеттесуіне байланысты мынадай топтарғ а бө лінеді:
А) агонистер: морфин (Morphine hydrochloride), промедол (Promedolum), фентанил (Phentanylum).
Б) агонист - антагонисттер жә не жартылай агонист: налорфин (Nalorphini hydrochloridum), буторфанол (Butorphanol), Трамадол (Tramadol).
В) антагонистер: налоксон (Naloxone hydrochloride).
Наркотикалық анальгетиктер орталық жү йке жү йесіне тежегіш ә сер етеді. Ауруды басып, ұ йқ ыны келтіреді, жө телді басады. Олардың кө бі кө ң іл-кү йді ө згертіп эйфорияғ а ә келеді, яғ ни психикалық, біраз ө ткеннен кейін физикалық тә уелділік ә келіп, нә тижесінде қ ұ марлық пайда болады. Осы топқ а жататын кө птеген дә рілерді ө сімдіктерден жә не жасанды жолмен алады. Медицинада ең кө п таралғ ан тү рі – морфин. Қ ұ рамында жиырмадан астам алколойдтар бар. Бұ лардың бә рі опийдан алынады. Химиялық қ ұ рамына қ арай оларды фенантрен немесе изохинолин туындысына жатқ ызады:
1/ фенантрен туындысы – морфин, кодеин жә не т. б. Бұ лар орталық жү йке жү йесіне ә сер етеді (ауырсынуды, жө телді басады).
2/ изохинолин қ атарына – папаверин жә не т. б. жатады. Бұ лар тегіс салалы бұ лшық етке тікелей ә сер етіп, босаң сытады.
Алкалойдтардың ішінен кө бінесе морфин қ арастырылады. Морфиннің басты ә сері – ауырсынуды басу. Сезгіштік, қ ызулық, есту, кө ру қ ызметтеріне ә сері аз. Оның ауырсынуды басу ә сері екі тү рден тұ рады:
1. Орталық бө лімдегі афференттік жолмен нейрон аралық ауырсынудың ө ткізуін тежейді.
2. Ауырсынуды қ абылдау, бағ алау, оғ ан деген ө згерістердің бұ зылуы.
Морфин гидроглориді (Долтард жә не ұ зақ ә серлі дә рілер - Морфилонг, МСТ Континус; М-Эслон). Бұ ның ә сер ету механизмі опиаттық рецепторларымен байланысты. Бұ ның басты қ асиеті супраспиналдық нейрондарғ а ә сер етуінде. Ми тінінен эндогендік заттар эндорфин, энкефалин бө лінеді де ауырсынуды басады. Морфин антиноцицептикалық жү йені кү шейтіп отырады. Ми қ ыртысына ә сер етеді. Асқ орыту жү йесінің қ ызметін тө мендетіп, тә бетті қ ашырады. Қ олқ а, қ уық, жатырдың бірің ғ ай салалы бұ лшық еттерінің қ ызметін жақ сартады. Мө лшері 0, 01 г ұ нтақ тү рінде ішуге жә не 1% ерітіндісі 1 мл ампуласында егуге арналғ ан.
Морфинді қ олдану кө рсеткіштері: жарақ аттар, стенокардия, миокард инфаркты, қ атерлі ісіктер, операция алдында жә не соң ында, қ атты жө тел, жү рек ұ стамасы.
Қ атерлі ә сері: эйфория, морфинизм, дә ріге тә уелділік, ішек қ ату, жү рек айну, қ ұ су, ө ліп кету (тыныс алудың тоқ тауынан).
Кері кө рсеткіштері: тыныс жетіспеушілігі, жү деулік, бес жасқ а дейінгі балаларғ а жә не қ арттарғ а.
|
|
|
