 |
ІІ бөлім. Жалпы рецептура. 6 страница
|
|
|
|
Rp.: Dragee Aminazini 0, 025
D. t. d. № 50
S. 1-2 дражеден кү ніне 4 рет.
#
Трифтазин (Трифлуоперазин, Тразин, Эсказин жә не т. б. ) - 0, 001; 0, 005 жә не 0, 01 г қ абық талғ ан тү ймедақ тү рінде, содан соң 0, 2% ерітіндісі – 1 мл ампула тү рінде пайданылады. Бұ л аминазинге ұ қ сас, сондық тан қ олдану кө рсеткіштері де сондай жә не қ ұ су кезінде қ олданады. Жанама ә серлері де ұ қ сайды, оғ ан қ осымша вегетативті ө згерістер, улы гепатит жә не агранулоцитоз байқ алуы мү мкін. Жедел гепатит, бү йрек жетіспеушілігі, жү рек декомпенсациясы, жү ктілік кезінде қ олдануғ а болмайды.
Rp.: Triftazini 0, 001
D. t. d. № 50 in tab.
S. 1-2 тү ймедақ тан кү ніне 4 рет.
#
Хлорпротиксен (Труксал жә не т. б. ) - 0, 015 жә не 0, 05 г драже тү рінде; 2, 5% ерітіндісі – 1 мл ампула тү рінде пайданылады. Аминазинмен салыстырғ ан седативтік жә не тыныштандырғ ыш ә сері басым болады. Сондық тан психоз, невроз кезінде, ұ йқ ының бұ зылуы, қ ұ су, тері қ ышымасына қ олданылады. Жанама ә сері: маужырау, тахикардия, гипотония, ауыз қ ұ рғ ауы. Спирттік ішімдік қ олдандан кезде, коллапс, паркинсонизмде қ олдануғ а болмайды.
Rp.: Dragee Chlorprothixeni 0, 005
D. t. d. № 50
S. 1 дражеден кү ніне 2-3 рет.
#
|
|
|
Галоперидол (Сенорм, Галофен, Галопер, Транкодол жә не т. б. ) - 0, 001 жә не 0, 005 г таблетка тү рінде; 0, 2% ерітіндісі 10 мл флаконда тамшы ретінде; 0, 5% ерітіндісі 1 мл ампуласы бұ лшық етке егуге арналғ ан. Бұ ның ә сер етуі тез жә не ұ зақ қ а созылады. Ол қ ұ су орталығ ын тежейді, басқ а дә рілердің ә серін кү шейтеді, кү ре тамыр қ ысымын тү сірмейді, ортостатикалық коллапс болмайды.
Галоперидолды шизофрения, психоз, тоқ таусыз қ ұ су, жү рек айну кезінде қ олданады. Жү рек аритмиясы кезінде, орталық жү йке жү йесі жә не бү йрек ауруларында қ олдануғ а болмайды.
Rp.: Haloperidoli 0, 001
D. t. d. № 50 in tab.
S. 1-2 тү ймедақ тан кү ніне 3 рет.
#
Дроперидол (Дролептан, Инапсин, Синтодрил жә не т. б. ) - 0, 25% ерітіндісі - 2 мл ампула тү рінде анестезиологияда (нейролептанальгизия ретінде) фентанилмен қ осып, жедел кө мек ретінде кордиогенді шокта қ олданады. Қ ұ рама тү рінде шығ арылатын дә рі таламонал (Thalamonal) деп аталады. 2 мл ампула жә не 10 мл флакон тү рінде пайданылады. Ө з алдына гипертониялық криз, ө кпе ісінуі (ө кпе шемені), стенокардия, жү рек айнуы, қ ұ су кезінде қ олданады.
Адам психикасына жалпы ә сер ететін дә рілер сульпирид жә не азалептин т. б. Бұ л дә рілерді қ олданғ анда, басқ а нейролептиктермен салыстырғ анда, экстрапирамидалық бұ зылулар сирек дамиды, мидың М-холинорецепторларын тежеу белсенділігі жоғ ары тұ рады.
Rp.: Sulpiridi 0, 05; 0, 1.
D. t. d. № 30 in caps.
S. 1 қ аптамадан кү ніне 3 рет.
#
Rp.: Azaleptini 0, 025; 0, 1.
|
|
|
D. t. d. № 50 in tab.
S. 1-2 тү ймедақ тан кү ніне 3-4 таб.
#
5. 2. Антидепрессанттар.
Антидепрессанттар (депрессия – мұ ң аю, адамның басына қ айғ ы тү скенде ө те кү рделі ауруғ а шалдық қ ан жағ дай) екі топқ а бө лінеді:
1. Ү ш циклді антидепрессантар немесе моноаминдерді кері алуына кедергі келтіретін дә рілер: (ә сері серотонин мен норадреналинге ұ қ сас)–имипрамин (Imipraminum), амитриптилин (Amitrphtyline) жә не т. б.
2. Моноаминоксидазаны (МАО) тежеуші дә рілер:
(ә сері таң даусыз - МАО-А жә не МАО-Б) – ниаламид (Nialamidum) жә не т. б.
5. 2. 1. Ү ш циклді антидепрессанттар.
Антидепрессанттар депрессия жә не субдепрессия кезінде қ олданылады. Қ атерлі ә серлері: тахикардия, бас айналу, тершең дік, ауыздың қ ұ рғ ауы, ұ йқ ының қ ашуы, бейімделудің бұ зылуы жә не аллергиялық реакциялар. Бұ ларды глаукома, атеросклероз, бауыр, бү йрек, қ ан тү зу жү йелерінің аурулары кезінде қ олдануғ а болмайды.
Имипрамин (Имизин, Мелипрамин, Депсонил, Прилейган жә не т. б. ) - 0, 025 г тү ймедағ ы жә не 1, 25% ерітіндісі 2 мл ампуласы. Бұ л трициклдік антидепрессант моноаминдерді (нейромедиаторларды) қ айтадан бұ рынғ ы фолликулдағ ы орнына жібермейді, сонымен бірге норадреналинді, дофаминді, серотонинді тағ ы да басқ а нейромедиоторларды бө геп тастайды, сондық тан синапстік тесікте жиналып мембрананы қ оздырады.
Имипраминді ә р тү рлі депрессияғ а қ арсы қ олданады, сол ә серге байланысты науқ астың кө ң ілі кө теріліп, ажары кіреді, психикалық жә не қ имыл-қ озғ алыс пайда болады. Осындай айқ ын емдеу қ асиетімен бірге жанама ә серлері де байқ алуы мү мкін: бастың айналуы мен ауыруы, терлеу, жү рек соғ уы, ауыз қ уысының қ ұ рғ ауы, кө з аккомодациясының бү зылуы, зә р айдалмауы, теріде аллергиялық ө згерістердің байқ алуы, қ ан тү зілуінің жә не жү рек соғ ысының бұ зылуы. Қ осымша жедел аурулар болса (бауыр, бү йрек, қ ан тү зу мү шелері, жү рек-тамыр жү йесі аурулары, диабет, атеросклероз жә не т. б. ) қ олдануғ а болмайды.
|
|
|
Rp.: Sol. Imipramini 1, 25% - 2 ml
D. t. d. № 10 in amp.
S. 1 мл - ден тері астына.
#
Амитриптилин (Амизол, Триптизол, Аминеурин, Эливел жә не т. б. ) - 0, 025 жә не 0, 075 г драже мен тү ймедақ; 1% ерітіндісі 2 мл ампуласы. Бұ лардың тиісті ә сері депрессияғ а қ арсы қ асиеті жоғ ары жә не аздап тыныштандырғ ыш қ асиеті бар. Орталық жү йке жү йесі нейронындағ ы норадреналинді кері алуына кедергі келтіреді, сондық тан рецепторлар аймағ ындағ ы медиаторлар кө п мө лшерде жиналады. Бұ ның қ олданылуы, қ атерлік жә не жанама ә серлері имипраминге ұ қ сас келеді.
Rp.: Dr. Amitriptilini 0, 025
D. t. d. № 50
S. 1 дражеден кү ніне 2 рет.
#
5. 2. 2. Моноаминоксидазаны тежейтін антидепрессантар
Екінші топқ а жататын дә рілер орталық жү йкедегі рецепторлардың моноаминоксидазды ферменті тежейді, сондық тан бұ л жердегі моноаминдер кө бейеді. Ниаламид 0, 025 драже ретінде жедел, яғ ни асқ ынғ ан депрессияғ а карсы қ олданылады. Қ атерлі ә серлері: ауыз қ ұ рғ ау, диспепсия, қ ан қ ысымының тө мендеуі. Жү рек декомпенсациясында, бауыр, бү йрек қ ызметі мен мидың қ ан айналымы бұ зылғ анда қ олдануғ а болмайды.
Rp.: Dr. Nialamidi 0, 025
D. t. d. № 20
S. 1 дражеден кү ніне 2 рет.
#
5. 3. Кө кіректікті, яғ ни манияны емдейтін дә рілер.
|
|
|
Мания дегеніміз ақ ылсыздық немесе кө кірегі кө терің кі қ озулы жағ даймен кө рінетін дерт. Манияны емдеуге нейролептиктермен бірге литий тұ здарын (Lithii carbonas, Lithii oxybutiratum) қ олданады.
Литий карбонаты (Квилониум, Контемнол, Литосан жә не т. б. ) - 0, 3 г қ аптама жә не литий оксибутираты (Литий гамма-оксибутираты) 0, 5 г тү ймедағ ы жә не 20% ерітіндісі 2 мл ампуласы тү рінде шығ арылады. Литий тұ здары тек манияғ а тікелей ә сер етеді. Психикалық жағ дайды қ алыпқ а келтіреді. Бұ лардың ә сер ету механизмі жү йкенің ұ шынан норадреналиннің шығ уын азайтады жә не норадреналиннің азаюы нейрондардың кері қ армап алуының белсендігіне байланысты болады.
Литий тұ здары ә ртү рлі маниякальді жағ дайларда қ олданылады. Бү йрек, қ алқ анша безінің аурулары, асқ азан жарасы, холецистит, жү рек-тамыр декомпенсациясыда қ олданбайды. Бұ ларды пайдаланғ ан кезде қ ұ су, диарея, атаксия, қ алтырау, диспепсия, полиурия, дизартрия, кома байқ алуы, ал кейде ө лім себебі болуы да мү мкін.
Rp.: Lithii carbonates 0, 3
D. t. d. № 10, 50 in caps.
S. 1 қ аптамадан кү ніне 2-3 рет.
#
5. 4. Транквилизаторлар
Транквилизаторларды қ орқ ыныш, ү рей, тынышсыздану, невроздық жағ дайларда қ олданады. Медицина тә жірибесінде бензодиазепин туындысына жататын кө птеген транквилизаторлар пайданылады: диазепам (Diazepam), феназепам, нозепам, мезапам, лоразепам жә не т. б. Бұ лардың бә рі бір-біріне ұ қ сас келеді.
Бұ лар бензодиазепиндік рецепторлармен ә рекеттеседі жә не гаммааминомай қ ышқ ылы (ГАМҚ ) рецепторларымен тығ ыз байланысты болады. Сондық тан ГАМҚ рецепторларының белсенділігі арта тү седі. Транквилизаторлар тыныштандырып, ұ йқ ышылыдық шақ ырады, тырысуды басады, қ ан қ ысымды ө згертпейді.
Бензодиазепиндік транквилизаторлар психикалық, невротикалық жағ дайларда, ұ йқ ы бұ зылуы, қ ояншық, невроздар (ү рей, қ орқ у, мұ ң аю) жә не т. б. вегетатикалық дисфункция кезінде қ олданылады. Қ олдану барысында жанама ә серлері байқ алуы мү мкін: маужырау, бас айналу, жү рек айну, іш қ ату, тері қ ышымасы, бұ лшық еттің босаң суы, шайқ алу, ауыз қ ұ рғ ау. Шапшаң қ имылдауды қ ажет ететін жұ мыстарда, миастенияның ауыр тү рінде, жү ктілік, бауыр мен бү йрек ауруларында қ олдануғ а болмайды.
|
|
|
Диазепам (Сибазон, Седуксен, Реланиум, Диазеплекс жә не т. б. ) - 0, 005 г тү ймедағ ы; 0, 001 жә не 0, 002 қ апталғ ан тү ймедағ ы балаларғ а арналғ ан; 0, 5% ерітіндісі 2 мл ампуласы егуге арналғ ан. Бұ л ең бір кү шті ө те кө п таралғ ан тә жірибелі медицинада қ олданылатын дә рі болып табылады. Қ орқ у, шошу сияқ ты кө птеген жағ дайларда жақ сы ә серін тигізеді, содан соң ем ретінде жү йке ауруларына да (неврозғ а, психопатиялық шизофренияғ а ұ қ сас ауруларғ а), эмоциялық рухани бұ зылыстарында қ олданылады.
Rp.: Diazepami 0, 001 (0, 002)
D. t. d. № 20 in tab.
S. 1 тү ймедақ тан кү ніне 2 рет.
#
5. 5. Седативті, яғ ни тыныштандыратын дә рілер.
Тыныштандыратын дә рілерге бром тұ зы (натрий бромиді – Natrii bromidum), шү гін шө п (валериана - Valerianae), сасық шө п (пустырник - Leonurae) жатады. Валериана тұ нбасы қ осымша корвалол, валокордин жә не т. б. тамшы тү рде қ олданылады. (Inf. rad. Valerianae 20, 0 – 200 ml жә не T-rae Leonure 20 ml. M. D. S. ).
Натрий бромиді - бром тұ здарының ішіндегі жиі қ олданылатын тү рі. Бұ лар ми қ ыртысындағ ы тежеу ү рдісін кү шейтеді. Олардың ә сері жү йке жү йесінің, яғ ни адам кейіпкеріне (типіне) байланысты. Бром тұ здарын қ олданғ анда денеден баяу шығ атындық тан, уланудың созылмалы тү рі пайда болуы мү мкін. Оны бромизм деп атайды. Бұ л кезде мең іреулік, есі қ ашып, тері ү сті қ ышуы пайда болады. Бромизмді емдеу ү шін кө п мө лшерде натрий хлорын, сонымен қ атар зә р айдайтын дә рілерді береді.
Натрий бромидін қ атты қ озу, ұ йқ ы қ ашу, қ ан қ ысымы кө терілуі кезінде қ олданады. Жанама ә серлері: жө тел, мұ рын бітуі, тері бө ртпелері жә не ә лсіздік.
Rp.: Sol. Natrii bromidi 3%-200ml
D. S. Жатарда 1 ас қ асық тан.
#
Тыныштандыру ү шін валериана жә не сасық шө п шө бінің дә рілерін кө п қ олданады. Олардың қ ұ рамында эфир майы, қ ажетті алколоидтар – сапониндер бар. Бұ лар жү рек-тамыр неврозы, жү йкенің қ озуы, ұ йқ ы қ ашу, гипертонияның алғ ашқ ы кезең інде қ олданылады.
Rp.: Inf. Rad. Valerianae 20, 0 - 200ml
T-rae Leonuri 20 ml
M. D. S. 1 ас қ асық тан кү ніне 3 рет.
#
5. 6. Психиканы қ уаттаушылар – психостимуляторлар.
Психиканы қ уаттаушылар кө ң іл кө тереді, шаршауды басып, ойлау қ абілетін кө тереді. Тыныс, қ ан тамырының қ имылын басқ аратын орталық ты қ оздырады. Қ аң қ а бұ лшық етінің жұ мысын жоғ арылатады. Жү рек соғ уының кү шін кө тереді. Терінің, жү ректің, мидың қ ан тамырларын кең ейтіп, зә рдің бө лінуін кү шейтеді.
Алғ ашқ ы психиканы қ оздырғ ыш дә рілердің бірі - фенамин (амфетамина сульфат) болатын. Ол жү йкенің алдың ғ ы синапс мембранасына норадреналин мен дофаминді босатады, сондық тан рецепторларды жылдам қ оздырады. Кө бінесе адамды қ ұ марлық қ а ә келетін болғ андық тан, фенаминді қ азіргі кезде қ олданбайды. Фенаминге ұ қ сас дә рілер - пиридрол мен меридил. Бұ лардың қ ұ марлық ә сері аз болғ анның ө зінде біраздан кейін қ ан қ ысымын кө тереді, ұ йқ ы қ ашады, адамның мазасы кетеді. Қ азіргі кезде бұ л дә рілерді де сирек қ олданады. Оның орнына сиднокарб (Sydnocarbum), кофеин-натрий бензоат (Coffeinum-natrii benzoas) қ олданылады.
Сиднокарб (Мезокарб жә не т. б) - белсендігі мол тікелей шеткі норадренергиялық жү йесіне созылмалы ә сер ететін дә рі. Мө лшері 0, 005; 0, 01 жә не 0, 025 г-нан тү ймедақ тү рінде қ олданады. Фенаминмен салыстырғ анда улылығ ы ө те тө мен, шеткі симпатомиметикалық ә сері аз. Астения, депрессия, тү нгі кіші дә рет тоқ тамағ анда (кө бінесе ер балаларда – тү нде тө секке сиіп қ ою жиі кездеседі), невротикалық бұ зылыстарда қ олданады. Қ атты қ озғ анда, гипертониялық ауру жә не атеросклерозда қ олдануғ а болмайды.
Rp.: Sydnocarbi 0, 005
D. t. d. № 50 in tab.
S. 1 тү ймедақ тан кү ніне 2-3 рет.
#
Кофеин - натрий бензоаты - ең кө п қ олданатын жә не психиканы жақ сы қ оздыратын дә рі. Мө лшері: 0, 1; 0, 2 жә не 0, 075 г-нан ұ нтақ жә не тү ймедақ тү рінде; 10% ерітіндісі 1 мл жә не 20% ерітіндісі 2 мл ампулада шығ арылады.
Кофеинді психиканы жә не денені қ оздыру, орталық жү йке жү йесін қ уаттау ү шін, жү рек жеткіліксіздігінде, коллапс, гипотония, наркотикалық жә не ұ йқ ы келтіретін дә рілермен уланғ анда, бас айналып, ауырғ анда қ олданады. Мө лшері кө п асып кетсе ұ йқ ы қ ашу, жү рек соғ у жә не айну, тынышсыздану, жү рек аритмиясы, қ озулық байқ алады.
Rp.: Sol. Coffeini natrii benzoates 10% - 1 ml
D. t. d. № 10 in amp.
S. 1-2 мл ден тері астына.
#
5. 7. Ноотропты дә рілер.
Ноотроптарғ а жататын дә рілер - пирацетам (Piracetam), аминалон жә не т. б. Бұ лар адамның есін, ақ ыл-ой қ ызметін жоғ арылатып, мидағ ы зат алмасу жү рістеріне жақ сы ә сер етеді. Дені сау адамдардың орталық жү йке жү йесіне ә сер етпейді. Бұ лар гаммааминомай қ ышқ ылы (ГАМҚ ) болғ андық тан, тін тосқ ауылынан жақ сы ө тіп, гипоксияны, тырысуды басады. Бұ л дә рілердің ә сері баяу жү ретіндіктен емдеу мерзімі бірнеше (шамамен 5 - 6) айғ а созылады.
ГАМҚ заттар жү йке тінінде тежеуші медиатор жә не зат алмасу қ ызметін атқ арады. Ол мидың созылмалы органикалық бұ зылуы кезінде пайда болғ андық тан, ақ ыл-ой кемістігін азайтады. Мидың қ ан айналымын жақ сартады. Қ ан қ ысымын тө мендетеді, гипогликемиялық ә сер етеді.
Пирацетам (Ноотропил, Пирамем, Луцетам, Нооцетам, Церебрил, Ноотобрил жә не т. б. ) - 0, 4 г-нан капсула жә не 20% ерітіндісі 5 мл ампула тү рінде. Бұ лардың –гипоксияғ а қ арсы ә сері жоғ ары. Ми қ ан айналымы бұ зылуы, атеросклероз, балалардың ақ ыл-есі жетіспеуі, кома, депрессия, абстиненция, морфинмен, барбитураттармен жә не алкогольмен улану кезінде қ олданады. Ұ зақ пайдаланғ анда қ озу, тітіркену, диспепсия, ұ йқ ының бұ зылуы болуы мү мкін. Ал бү йректің жедел жетіспеушілігі жә не жү ктілік кезінде қ олданбайды.
Rp.: Piracetami 0, 4
D. t. d. № 60 in caps.
S. 1 қ аптадан кү ніне 1-2 рет, 6 айғ а дейін.
#
5. 8. Аналептиктер.
Бұ лар жалпы орталық жү йке жү йесін қ оздыратын жә не тікелей тыныс алу жү йесі мен қ ан-тамыр айдау орталығ ына (сопақ ша мида) жедел ә сер тигізетін дә рілер. Бұ ларғ а кордиамин (Cordiaminum), камфорлық май (Camphora oleosae) жә не т. б. тыныс жү йесіне ә сер ететін дә рілер (бемегрид, кофеин жә не т. б. ) жатады.
Бұ лар, кө бінесе наркоздық, ұ йық тататын дә рілермен жә не этил спиртімен уланғ анда, тыныс алу бұ зылуы, жү рек-тамыр жетіспеушілігі кезінде қ олданады.
Кордиамин (Никетамид жә не т. б. ) тікелей тамыр орталығ ына, содан кейін тыныс орталығ ына ә серін тигізеді. Тыныс орталығ ы каротидті синустың (тыныс артерияларының аймағ ындағ ы жү йке торшалық рецепторлары) хеморецепторларын (сол тамырлардың ішіндегі рецепторлар) қ оздырады. Мө лшері тым асып кетсе улық ә сері кө рініп, клоникалық тырысулар (бү кіл дененің тырысу) пайда болады, сондық тан тағ айындау кезінде сақ болу керек.
Кордиаминнің 25% ерітіндісі 1 жә не 2 мл ампуласы тек жедел кө мек ү шін коллапс (кү ш кету), асфиксия (тұ ншығ у), шок (естен тану) жә не осындай ө лім халіндегі жағ дайда тері астына немесе бұ лшық етке егуге, ал кү рделі жағ дайда кө к немесе кү ре тамырғ а кү ніне 1-2 реттен егу ү шін қ олданылады. 15 жә не 30 мл флакондағ ы кордиамин ерітіндісін тамшы ретінде ә лсіреп кү ші кетіп жатқ анда: операциядан жә не уланғ аннан (ересекті, барбитуратты жә не т. б. улы заттар) кейінгі кезде, 15-тен 40 тамшығ а дейін кү ніне 2-3 реттен береді. Қ ояншық жә не тырысқ ақ пен сырқ ат науқ астарғ а мұ қ ият тағ айындау керек немесе мү лдем қ олданбағ ан жө н.
Rp.: Sol. Cordiamini 25%-2 ml
D. t. d. № 10 in amp.
S. 1 мл тері астына.
#
Камфора (Камфор) жә не ә ртү рлі дайындық дә рілері (Камфора майы 20% егуге; Камфора майы сыртқ а жағ уғ а; Камфор спирті ысуғ а жә не сү ртуге арналғ ан; Камфоцин – қ оспалы дә рі (камфора, салицил қ ышқ ылы, кастор майы, скипидар, бұ рыш жә не т. б. ). Камфора жү рек пен тыныс орталығ ын, шеткі жү йке жү йе рецепторларын қ оздырып отырады, бірақ созылмалы жү рек-тамыр жә не тыныс жетіспеушілігіне, олардың созылмалы қ абыну аурулары кезінде қ олданылмайды. Миалгия, артрит, ревматизм аурулары кезінде жергілікті жағ уғ а пайдаланады.
Rp.: Sol. Camphorae oleosae 20%-2 ml
D. t. d. № 10 in aml.
S. 2 мл бұ лшық етке егу ретінде.
#
Бемегрид (Этимид, Глютамизол жә не т. б. ) тікелей орталық миды, кө бінесе ұ йқ ы орталығ ын қ оздырады, сондық тан бұ л дә рі наркоздық, ересекті жә не ұ йық тататын дә рілермен (барбитураттар) жә не т. б. улармен (орталық жү йкені тежейтін) уланғ анда жақ сы ә серін тигізеді. Бұ ның 10 мл ампуладағ ы 0, 5% ерітіндісін қ ан тамырғ а баяу енгізу керек. Психомоторлық қ озу немесе қ ұ су басталса қ олдануғ а болмайды. Бемегридті енгізу ө те қ ажет болғ ан жағ дайда тыныс жолдарын, алдын ала асқ азанды жуып тазалағ ан жө н.
|
|
|
