 |
6 тарау. Тыныс алу жүйесіне әсер ететін дәрілер.
|
|
|
|
6. 1. Тыныс алу жү йесін қ уаттаушы дә рілер.
Тыныс алу жү йесін қ уаттаушылар ү ш топқ а бө лінеді:
1. Тікелей тыныс алу жү йенің орталығ ының белсенділігін арттыратын дә рілер: бемегрид, кофеин, этимизол (Aethimizolum).
2. Тыныс алуды рефлекторлы тү рде қ уаттаушы дә рілер: цититон, лобелин гидрохлориді.
3. Аралас тү рде қ уаттаушы дә рілер: кордиамин, кө мір қ ышқ ылы (карбоген), камфора.
6. 1. 1. Тыныс алу жү йесінің орталығ ына ә сер ететін дә рілер.
Бұ л топқ а жататын дә рілер мидың қ ыртыс асты туындыларының жә не сопақ ша ми орталығ ының белсенділігін арттырады. Бірақ қ ыртыс миды басып отырады. Оларды тек тыныс алуды қ уаттап отыруғ а ғ ана емес, сонымен бірге бұ лар психиатрияда тыныштандыру ү шін де қ олданылады.
Этимизол - 0, 1 г тү ймедақ тү рінде жә не ампуласы 1 % ерітіндісі - 3 мл; 1, 5% ерітіндісі - 5 мл егуге пайданылады. Наркотиктермен жә не анальгетиктермен уланғ анда, содан соң нә рестенің асфиксиясында тыныс орталығ ын қ оздыру ү шін қ олданылады. Адренокортикотроптық гормон арқ ылы қ абынуғ а қ арсы ә сері болғ андық тан артриттер, бронхылық демікпеде, ө кпе ателектазында жә не аллергиялық ауруларында пайданылады.
Біраз қ олданғ аннан кейін жанама ә серлері де байқ алады: қ ұ су, диспепсиялық кө рініс, бас айналу, ұ йқ ының бұ зылуы жә не т. б. ө згерістер пайда болады.
Этимизолды қ олдануғ а болмайды: қ имыл жә не психикалық белсенділігі жоғ ары ауруларда, ұ йқ ы қ ашқ анда, артериялық гипертензияда, жү рек-тамыр жү йесінің органикалық ауруларында.
|
|
|
Rp.: Sol. Aethimizoli 1, 5% - 5ml
D. t. d. № 10 in amp.
S. 3-5 мл тері астына егу.
#
Бемегрид пен кофеин алдың ғ ы тақ ырыпта талданды. Бұ лар бірінші топтағ ы дә рілер анальгетиктермен жә не ұ йық тататын (барбитураттар) дә рілермен уланғ анда қ олданылады.
6. 1. 2. Рефлекторлы тү рде қ уаттаушы дә рілер.
Бұ л топқ а жататын дә рілер синокаротидтік аймағ ының Н-холинорецепторларын қ оздырып, ол жерден афференттік импульстер сопақ ша миғ а келіп, тыныс алу орталығ ы белсенділігінің жоғ арылауын қ амтамасыз етеді. Оның ә сері қ ысқ а бірнеше минут қ ана. Цититон мен лобелинді морфинмен, барбитураттармен, кө мір қ ышқ ыл газымен уланғ анда, жарақ аттанғ анда, операцияларда, шокта, коллапста қ олданады. Бұ ларды Н-холиномиметик тақ ырыбында анық тадық (бұ л дә рілер холинергиялық тақ ырыпта берілген).
6. 1. 3. Аралас тү рде қ уаттаушы дә рілер.
Бұ л топқ а жататын дә рілер каротидтік тү йіршіктік хеморецепторына ә сер етеді. Медициналық тә жірибеде қ олданатын 5-7 % кө мір қ ышқ ылы жә не 93-95% оттегі екеуінің қ осындысын карбоген деп атайды. Бұ ны ингаляция дем алдыру арқ ылы береді. Бұ л кезде тыныс алу орталығ ында кө мір қ ышқ ылының жиналуынан тыныс алуды қ оздырады.
Кордиамин алдың ғ ы тақ ырыптарда берілді.
6. 2. Жө телге қ арсы дә рілер.
Жө телге қ арсы қ олданылатын дә рілер ү ш топқ а бө лінеді:
|
|
|
1/ Сопақ ша мидағ ы жө тел орталығ ына ә серін тигізетін дә рілер. Оларғ а наркотикалық анальгетиктер жатады: кодеин фосфаты (Codeini phosphas) жә не этилморфин гидрохлориді (Aethylmorphini hydrochloridum).
2/ Қ осымша ә сері бар дә рілер: глауцин гидрохлориді (Glaucini hydrochloridum) жә не тусупрекс (Tusuprex).
3/ Сыртқ ы тыныс жолына ә сер ететін дә рі - либексин (Libexin).
6. 2. 1. Жө тел орталығ ына ә сер ететін дә рілер.
Кодеин фосфаты (Кодеин, Туссамаг кодеині жә не т. б. Кодеин қ осымша кү рделі дә рілердің қ ұ рамына кіреді: Коделак, Терпинкод, Пенталгин, Седалгин, Кодтерпин “Жө тел тү ймедағ ы” жә не т. б. ) - опийдан алынғ ан алкалоид, морфинге ұ қ сас, бірақ ауырсынуды басатын ә сері біршама тө мен келеді. Морфиннен артық шылығ ы тікелей сопақ ша мидағ ы жө тел орталығ ына тежеулік ә сері жоғ ары келеді.
Кодеин фосфат тыныс жү йесін аздап болса да тежеп отырады жә не ұ зақ қ олданғ анда қ ұ марлық қ а, яғ ни тә уелдікке ә келуі мү мкін. Сонымен қ атар, артериялық гипотензия, ішек жә не қ уық босауы, жү рек аритмиясы жә не аллергиялық ө згерістер болады.
Бұ л дә ріні қ олдануғ а болмайды: тыныс жетіспеушілігінде, қ ан қ ысымы тө мендегенде, бас-ми жарақ атында, жү кті ә йелдерге, бауыр жә не бү йрек қ ызметінің бұ зылуында қ олдануғ а болмайды.
Кодеин фосфат тү ймедақ жә не ұ нтақ ретінде мө лшері 10-20 мг жө телді тыныштандыру ү шін қ олданылады.
Rp.: Codeini phosphatis 0, 015
D. t. d № 10.
S. 1 ұ нтақ тан жө телге.
#
Этилморфин гидрохлориді (Дионин, Диолан жә не т. б. ) - морфиннен алынғ ан жасанды дә рі, кодеинге ұ қ сас, бірақ жө телдің ә серін тө мендету ү шін қ олданады. Бұ л дә рі кө бінесе созылмалы тыныс жолдарының қ абыну ауруларында (созылмалы бронхит, ө кпе туберкулезі жә не т. б. ) жө телуді жә не ауырсынуды басу ү шін қ олданылады.
Э тилморфин негізі офтальмологиялық тә жірибеде кө п қ олданылады (жергілікті жансыздандыру жә не тыныштандыру ү шін). Кө птеген кө з ауруларында ісіну, қ абыну (кератит жә не т. б. ) асқ ынып бара жатқ анда пайдаланып отырады.
|
|
|
Бұ л дә рі тү ймедақ жә не ұ нтақ ретінде мө лшері 0, 01 жә не 0, 015 г жө телді тыныштандыру ү шін, ал кө з ауруларына 1-2 % май жә не тамшы тү рінде қ олданылады.
Rp.: Ung. Aethylmorphini hydrochloridе 2% - 10, 0
D. S. Жатарда кө зге тарту ретінде беріледі.
#
6. 2. 2. Қ осымша ә серін тигізетін дә рілер.
Глауцин гидрохлориді жә не тусупрекс. Бұ лардың наркотикалық ә сері жоқ, бірақ қ осымша жө тел орталығ ына ә сері бар. Бұ л дә рілер сопақ ша мидың орталындағ ы жө телу рефлекстерін басып отырады.
Глауцин гидрохлориді (Глаувент жә не т. б. ) наркотикалық ә сері жоқ, бірақ қ осымша жө тел орталығ ына ә сері бар жә не жергілікті тыныс жолымен бірге сопақ ша мидың орталығ ында жө телу рефлекстерін басып отырады. Бұ л опий тұ қ ымдастығ ы ө сімдіктерінен алынғ ан алкалоид. Жө телдік қ арсы ә сері жақ сы, тыныс жү йесіне ә сер етпейді, қ анша қ абылданса да қ ұ марлық пайда болмайды.
Глауцин гидрохлоридін кө бінесе ө кпе жә не тыныс жолдарының қ абыну ауруларындағ ы жө телге қ арсы пайдаланып отырады.
Біраздан кейін қ ан қ ысымын тө мендетуі мү мкін. Гипотензия жә не миокард инфарктында қ олдануғ а болмайды.
Бұ ны кү ніне 2-3 тү ймедақ тан немесе дражеден тамақ тан кейін береді. Мө лшері 50 мг қ апталғ ан сары 20 тү ймедақ тан шығ арылады.
Rp.: Dragee Glaucini hydrochloride 0, 05
D. t. d. № 20.
S. 1 дражеден кү ніне 2-3 рет.
#
Тусупрекс (Окселадин, Пакселадин жә не т. б. ) – негізгі эстоцинге (жасанды анальгетик, жө тел басатын ә сері бар) ұ қ сас, орталық жө тел рефлексін тежейді, ал тыныс алу жү йесіне жә не тыныс орталығ ына ә сері жоқ. Қ анша пайдаланса да қ ұ марлық қ а келтірмейді. 10 жә не 30 мг тү ймедағ ы; 20 мг № 250 қ апталғ ан қ ызғ ылт тү ймедақ тү рде шығ арылады. Кү ніне 3-4 рет ішуге беріліп отырады.
|
|
|
6. 2. 3. Шеткі тыныс жолдарына ә сер ететін дә рілер. Бұ ғ ан либексин жатады. Бұ л жоғ арғ ы тыныс жолдарының кілегей қ абатын жансыздандырады, орталық жү йке жү йесіне ә сер етпейді, сонымен бірге тә уелділік шақ ырмайды.
Либексин (Глибексин, Преноксдиазин, Тибексин жә не т. б. ) – жасанды дә рі, кү штілігі кодеин фосфатымен бірдей. Тыныс алу жү йесіне ә сері жоқ жә не қ ұ марлық қ а келтірмейді. Жергілікті жансыздандыру жә не тыныс алу жолдарының спазмын басады.
Тыныс жолдарының жедел жә не созылмалы ауруларында (бронхит, бронхопневмония, демікпе, эмфизема жә не т. б. қ абынулық ө згерістер) жақ сы ә серін тигізеді.
Бұ ның мө лшері 100 мг кү ніне 3-4 рет беруге болады, тек тү ймедақ ты шайнамай жұ тып жіберу керек, ол ауыз ішінде ери бастаса кілегейлі ауыз қ абығ ын жансыздандырып жібереді.
Rp.: Libexini 0, 1
D. t. d № 20 in tab.
S. 1 тү ймедақ тан кү ніне 3 рет.
#
6. 3. Қ ақ ырық ты шығ аратын дә рілер.
Қ азіргі кезде қ ақ ырық тың шығ аруын жең ілдететін дә рілер екі топқ а бө лінеді:
1/ Тыныс алу жолының секрециясын белсендіретін дә рілер, яғ ни жергілікті рефлекстік ә серімен қ ақ ырық ты тебіндіріп сыртқ а шығ арып отырады (термопсис ( Herba Thermopsidis), алтей тамыры (Radices Althaeae), мия тамыры (Radices Glycyrrhizae), анис жемісі (Fructus Anisi vulgaris) жә не т. б. шө птен алынғ ан дә рілер мен натрий бензоаты (Nаtrii bеnzoas), тағ ы басқ а да химиялық заттар). Бұ лар асқ азанның шырышты қ абық шасын тітіркендіріп, содан кейін тыныс алу жолдарының кілегейлі қ абық шасын тітіркендіреді. Осы ә рекеттердің тыныс жә не қ ұ су орталық тарымен байланысы бар, сондық тан кейбір қ ұ стыратын дә рілер (апоморфин жә не т. б. ) тым аз мө лшерімен қ ақ ырық ты айдап шығ аруғ а болады. Осы дә рілердің ішіндегі тез қ анғ а сорылатын дә рілердің (натрий жә не калий йодидтері, аммоний хлориді, натрий гидрокарбонаты жә не т. б. ) кейін резорбтық (сорылу) ә сері кү шейеді. Олардың қ ұ рамындағ ы эфирлік майлар тыныс жолына шығ а бастайды. Содан соң олар жергілікті жабысып қ алғ ан қ ық ырық ты жібітіп жә не сұ йылтып сыртқ а шығ уғ а кө мегін тигізеді. Қ азіргі кезде бұ л дә рілер жанама ә серлері болғ андық тан жә не тиісті ә серінің жеткіліксіздігінен сирек қ олданылады. Бұ лардың орнына кө бінесе муколитикалық заттар пайданылады.
|
|
|
2/ Жергілікті қ ақ ырық ты сұ йылтатын, яғ ни муколитикалық заттар. Бұ ғ ан біріншіден, ертеден қ олданып келе жатқ ан ферменттік дә рілер (кристалдық трипсин (Trypsinum crystallisatum), рибонуклеаза (Ribonucleasum ) жә не т. б. ), екіншісі қ азіргі кездегі шығ арылғ ан жасанды заттар (ацетилцистеин (Acetylcysteinum), бромгексин (Bromhexinum), амброксол (Ambroxolum) жә не т. б. ). Бұ лардың ішіндегі ең тиімдісі жергілікті эндогендік сурфактантты белсендіретін амброксол болып табылады.
6. 3. 1. Жергілікті рефлекторлық ә серімен қ ақ ырық ты шығ аратын дә рілер.
Термопсис шө бі (Мышатник шө бі). Бұ л шө птің қ ұ рамындағ ы алкалоидтар асқ азан рецепторларын тітіркендіреді, тыныс алуды қ оздырады, содан соң рефлексті жолмен кең ірдек бездерінің сө л бө луі кө бейеді. Қ ақ ырық тың сұ йық болып жә не кө п шығ уы жең ілдейді. Егер мө лшерін біраз кө бейтіп жіберсе қ ұ стырады. Бұ л уланудың алғ ашқ ы белгілері. Термопсисті жас балаларғ а беру ө те қ ауіпті.
Термопсис кө бінесе тұ ндырма ретінде қ олданылады жә не кепкен экстракты, ұ нтағ ы, тү ймедағ ы бар.
Rp.: Herbae Thermopsidis 0, 01
Natrii hydrocarbonatis 0, 25
D. t. d. № 10 in tab.
S. 1 тү ймедақ тан кү ніне 3-4 реттен.
#
Жалбызтікен (алтей) тамыры (алтей сиропы, кеуделік жинақ тар, мукалтин т. б. ). Бұ лар кө бінесе тыныс жолдарының созылмалы қ абыну ауруларында қ ақ ырық ты жылдам шығ ару ү шін жә не жө телді басу ү шін қ олданылады.
Мукалтин (Mucaltinum) - алтей шө бін кептіріп, ү гіп ұ нтақ жә не тү ймедақ тү рінде мө лшері 50 мг кү ніне 1-2 рет ас алдында қ олданылады.
Rp.: Inf. red. Аlthaeae 3, 0-100 ml
Sir. Althaeae 20 ml
M. D. S. 1 шай қ асық тан
#
|
|
|
